Met enige verbazing las ik het persbericht van Museum Boerhaave: PREMIÈRE: NIEUW WERK van (EX-)BENETTON-FOTOGRAAF OLIVIERO TOSCANI. Het enfant terrible van de reclame- en modefotografie Toscani, bekend van de vaak controversiële en voor sommigen schokkende beelden van de Benetton-reclames, toont zijn nieuwe werk voor het eerst in Nederland en kiest daarbij voor het Rijksmuseum voor de Geschiedenis van de Natuurwetenschappen en de Geneeskunde.
Dit is op zijn minst een aparte keuze te noemen. Razza Umana Italia, zoals de tentoonstelling is genoemd, is ‘(…) een intrigerende selectie kleurenportretfoto’s van de bonte verzameling aan mensen die het Italiaanse schiereiland bewoont’, aldus het persbericht. De bijgevoegde foto toont een jonge man met een grote tatoeage op zijn linkerarm en enkele piercings her en der, gefotografeerd voor een witte achtergrond. De jongen kijkt vriendelijk en ontspannen in de lens. Er gebeurt eigenlijk niets spannends. Zit er niet een addertje ergens onder het gras? Is er eigenlijk iets met hem aan de hand, een dramatisch of controversieel verhaal? Nee, deze jongen is een Italiaan. Net als alle andere geportretteerde mensen in de reeks Razza Umana Italia. Oliviero Toscani, ooit een fotograaf die niet ver genoeg kon gaan in zijn beelden, gooit met zijn nieuwe project het op een heel andere boeg.
Een jaar lang reisde Toscani in een camper met zijn team jonge creatieve talenten van La Sterpaia door heel Italië en documenteerde ter plekke ‘de Italiaan’. Op elke plek bouwde het team een studio en fotografeerde en filmde de bereidwillige inwoners en aanwezigen. Het resultaat is een nog altijd lopend foto- en videoproject dat zich concentreert op de verschillen en overeenkomsten tussen mensen in heel Italië. Dit project zal uiteindelijk een overzicht vormen van de psychische, somatische, sociale en culturele trekken en kenmerken van de huidige inwoners van Italië, aldus La Sterpaia.
Keurige portretten zijn het; een strak witte achtergrond, mooi scherpte-diepte gebruik, heldere kleuren. De geportretteerden kijken de toeschouwer aan, soms zeker, soms ongemakkelijk. Een enkele is het prototype stoere macho, inclusief nat golvend haar, zongebruinde huid en grote snor, een ander is een net te dikke jongen in een net niet goed pak. Zijn stropdas is wat opengezet, en hij knijpt zo hard in zijn linkerhand dat het lijkt alsof hij deze probeert uit te wringen. Naast hem hangt het beeld van een engelachtig jongetje. Zijn blonde haren vrijwel verstopt onder zijn grijze capuchon, zijn blauwe ogen wijdopen. Hij bijt zacht op zijn onderlip, duidelijk een onbewuste zenuwtrek die de fotograaf wist vast te leggen.
De verwachting die Museum Boerhaave had opgewekt was te hoog. De foyertentoonstelling Razza Umana Italia omvat slecht enkele portretten uit de reeks, geëxposeerd in de gang van het museum, voor de ingang van de ‘echte’ tentoonstelling, en tegenover de lunch- en koffieruimte van het museum. Deze expositie kan eerder beschouwd worden als een visuele lokker en een leuke introductie voor de tentoonstelling Van Adam tot DNA. Tevens fungeert Razza Umana Italia het uitgangspunt voor een educatief fotografisch programma voor jongeren, waar het meer tot zijn recht komt. Een educatief medewerker leidt de kinderen rond en vraagt: ‘Wie van deze mensen is de echte italiaan?’ en wil zo de kinderen bewust maken van (verschillende vormen van) identiteit. Vervolgens gaan de kinderen aan het werk om een foto van zichzelf, gemaakt in de stijl van Toscani, te bewerken op de computer.
Het documenteren van de echte Italiaan, of juist al die verschillende Italianen, is een uitdagend project waaruit zeker een interessant etnografisch overzicht kan ontstaan van de Italiaan anno 2009. Vernieuwend en (visueel en sociaal) grensverleggend is het echter niet, iets dat toch een beetje verwacht wordt bij een project van Toscani’s hand. Geen 31 kilo wegende anorexia-patiënte, geen stervende aan AIDS, of een zogende witte baby aan een donkere borst. Zo’n net en sociaal verantwoord doel had Toscani waarschijnlijk nooit eerder: het portretteren van de ‘gewone’ mens.
Razza Umana Italia
Te zien in Museum Boerhaave t/m 22 november.
Lange St. Agnietenstraat 10, Leiden.
www.museumboerhaave.nl
Meer informatie over Razza Umana Italia:
www.razzaumana.it