Veel mensen snappen niet dat wat je op een foto ziet niet de werkelijkheid is, maar een weergave. Dus als je een hongerend kind ziet met een gier op de achtergrond zie je niet de werkelijkheid, maar een beeld dat de fotograaf van die situatie heeft gemaakt. De installatie The Sound of Silence – t/m 24 februari te zien in het Nederlands Fotomuseum in Rotterdam – van de Chileense kunstenaar Alfredo Jaar gaat onder meer over die kwestie: wat zie je eigenlijk?
Jaar bouwde een doos die aan de voorkant fel licht uitstraalt en waar je aan de achterzijde een klein theater binnen treedt waarin maximaal twaalf mensen kunnen kijken naar een diashow over de foto die de Zuid-Afrikaanse fotograaf Kevin Carter in 1993 maakte tijdens een hongersnood in Sudan, inderdaad een zwaar lijdend kind met een gier op de achtergrond.
In de diashow somt Jaar feiten op die hij na langdurig onderzoek verzamelde. Om er enkele te noemen: Carter zag dodelijke slachtoffers toen hij diende in het leger, deed een mislukte poging tot zelfmoord, werd fotograaf, werkte met collega’s samen aan het vastleggen van de bloedige pogingen van de blanke Zuid-Afrikaanse regering om de apartheid in stand te houden, zag het meisje en de gier in Sudan, wachtte een tijdje vergeefs op het moment dat de gier zijn vleugels zou uitslaan, rookte een sigaret en verliet de plek zonder het kind te helpen.
Publicatie van de foto leidde destijds tot grote woede bij krantenlezers: waarom had de fotograaf het kind niet geholpen? Carter won een Pulitzer-prijs voor de foto. In juli 1994 pleegde hij zelfmoord, en liet een dochter achter. De diashow eindigt met mededelingen over auteursrecht.
Het is een beklemmende reeks feiten die ieder apart lijken te schreeuwen om een oordeel. Het knappe van Jaars installatie is dat je lang gaat nadenken over wat je nu allemaal hebt gezien. En wat je ervan vindt. Moet je er eigenlijk wel iets van vinden? Heb je eigenlijk het recht om er iets van te vinden? De conclusie kan niet anders zijn dan dat de werkelijkheid veel complexer is dan we graag zouden willen. En daar word je stil van.
Bekijk de foto van Kevin Carter
Dit artikel is ook gepubliceerd op Cultuurblog van Picturae, waaraan Edie Peters met regelmaat bijdraagt.