Afgelopen donderdag is onder een frisse voorjaarszon tijdens het FotoFestival Naarden voor de twaalfde en laatste keer de Foto Kees Scherer Prijs uitgereikt, een tweejaarlijkse prijs voor het beste fotoboek dat de voorgaande periode is verschenen. De jury heeft tot beste fotoboek van 2013 en 2014 benoemd: Me We van Koos Breukel. Aan de prijs is een bedrag van 5000 euro verbonden.
De prijs kan niet worden voortgezet omdat het hiervoor bestemde geld op is, aldus de stichting die de nalatenschap van Kees Scherer beheert. Om het einde van de prijs luister bij te zetten is een boek verschenen met een overzicht van de twaalf prijswinnende boeken van de afgelopen (bijna) 25 jaar: Bekroond.
De jury bestond deze laatste keer uit Anneke van Veen, Anthon Beeke, Hans van Blommestein, Ellen Dosse, Marga Rotteveel, Max van Rooy (voorzitter) en Rik Suermondt.
Juryrapport 2015 Foto Kees Scherer Prijs
Zuiver toegepast, betekent het systeem van nomineren dat kandidaten worden benoemd die stuk voor stuk alles in huis hebben om die eerste en enige prijs te winnen. Volkomen terecht gewonnen, moet dan de communis opinio zijn over elke winnende kandidaat.
Bij de drie genomineerde boeken voor de Foto Kees Scherer Prijs 2015 is dit het geval. The Edge of Civilization van ‘conflictfotograaf’ Eddy van Wessel, Me We van fotograaf Koos Breukel en Rijksmuseum, een fotoboek van Wijnanda Deroo.
Schokkend, gruwelijk, aangrijpend en heel soms ontroerend zijn de beelden die Eddy van Wessel laat zien van de randen van de beschaving. Vaak kijkt zijn camera over die randen heen en zijn wij heel dichtbij de oorlog in Tsjetsjenië, Bosnië, Irak, Afghanistan, Syrië. Kapotgeschoten huizen, rook, vuur, puin, veel puin, lijken langs de weg, beknelde slachtoffers onder ingestort beton, wanhopige, gewonde blikken. Een enkele strijder houdt triomfantelijk grijnzend zijn geweer omhoog.
Het is een hopeloze, uitzichtloze, grauwe wereld, vastgelegd in zwart-wit. Eddy van Wessel wil kleur niet nodig hebben voor de emoties. Hij zegt: ‘Bloed is rood en als op een foto die kleur overheerst, kijk je minder snel naar waar ik wil dat je naar kijkt.’ De oorlogsfotograaf wil dat wij de lichttekening zien, het lijnenspel, de dynamiek, de diagonalen in de compositie. Zo toont hij de oorlog van alle tijden. Een oorlog die er altijd is geweest en er altijd zijn zal. Met doden, gewonden, vluchtelingen, ravage, ontreddering, verdriet. Dat is de beklemmende boodschap van dit prijzenswaardige fotoboek.
Rijksmuseum, de fotodocumentaire die Wijnanda Deroo maakte van de tien jaar (2003-2013) durende wedergeboorte van het Rijksmuseum in Amsterdam, is prijzenswaardig omdat het op alle fronten een weergaloos mooi kunstboekwerk is. Het boekontwerp van Irma Boom is glashelder en met grote zorgvuldigheid door haar en Sanne van de Goor uitgevoerd. Het drukwerk is voorbeeldig. De fotografie is dit alles te samen: glashelder, zorgvuldig, voorbeeldig.
Op de foto’s van Wijnanda Deroo is geen mens te bekennen, dit om de aandacht niet af te leiden van het personage dat de grandioze hoofdrol speelt: het gebouw van het Rijksmuseum. De transformatie die het monumentale bouwwerk (1885) van architect Pierre Cuypers naar de plannen van de Spaanse architecten Antonio Cruz en Antonio Ortiz onderging, werd door Deroo in alle achtereenvolgende fasen nauwgezet vastgelegd. Eerst de onttakeling, daarna de wederopbouw en het herstel tot het Nieuwe Rijksmseum. Het resultaat is een reeks verstilde fotobeelden waarvan sommige in schoonheid doen denken aan kerkinterieurs van Pieter Saenredam. Een esthetisch meer dan geslaagd fotoboek dat een voetstuk verdient.
In Rijksmuseum van Wijnanda Deroo is geen levend wezen te zien; Me We van Koos Breukel is een en al levend wezen. De mens van geboorte tot dood is onderwerp van wat je de autobiografie van de fotograaf zou kunnen noemen. Niet de mens in het algemeen, maar de mens die Koos Breukel het meeste te na staat. Met intense concentratie kijkt hij naar de (lichamelijke} wederwaardigheden van zijn vrouw, zijn kinderen, zijn ouders. Ook van buren, vrienden en bekenden iets verder weg, wil hij het innerlijk laten zien. Nadrukkelijk on-geposeerde portretten, wat iets anders is dan ongedwongen. De dwang komt echter niet van de fotograaf, althans niet direct. Wel van de sfeer van absoluut vertrouwen die tussen Breukel en de door hem geportretteerden zichtbaar bestaat. Dat vertrouwen verklaart de intimiteit die vele portretten kenmerkt, de schaamteloosheid – nergens gênant, integendeel, eerder ontroerend – de melancholie, de ontwapening. Het verklaart de oprechtheid waarmee elke figurant of hoofdrolspeler in dit levenswerk van Koos Breukel zichzelf wil laten zien. Daarom wordt er zo bevrijdend weinig gelachen in dit door Sabine Verschueren, sober vormgegeven fotoboek. Daarom ontbreekt elke vorm van competitie tussen portretten en geportretteerden. Eigenlijk is het een grote familie waarvan de afzonderlijke leden allemaal even spannend lijken, maar voor spanning onderling hebben zij geen talent. Geen belangstelling. Een hoogstaande, raadselachtige familie, waarvan je deel uit zou willen maken. Een fotoboek dat zo’n familie in één monument samenbrengt, is dat niet zeer prijzenswaardig?
Dan is het moment aangebroken waarop de jury aan de uiterste consequentie van het nominerings-systeem is toegekomen. De eerste kiezen uit drie prijswinnaars.
Van de zwaar gehavende randen van de beschaving moeten we voortdurend rekenschap nemen en ons rekenschap blijven laten geven. Een actualiteit die geen rustpunt kent. Voor de levensbedreigende gedrevenheid van fotograaf Eddy van Wessel kun je alleen maar bewondering hebben. The Edge of Civilization is een onontbeerlijke foto-getuigenis, zo gruwelijk dat je er ook weleens even je ogen voor wilt sluiten.
Bij Rijksmuseum van Wijnanda Deroo is daarvoor geen reden. Het kunstboekwerk laat zich voortdurend met groot genoegen bewonderen. Tot het is gezien.
Me We van Koos Breukel is het verslag van de meest intieme actualiteit die we kennen, die van ons eigen lichaam. En die van onze familie. Een schitterend universeel portret, waarvoor je nooit de ogen wilt sluiten. Dat je nooit weglegt voor gezien.
Ziehier de Foto Kees Scherer Prijs 2015. De laatste.
Te koop in de PhotoQ Bookshop: Me We, evenals een special edition met een print
Het boek Bekroond is een uitgave van Lecturis