Het is even slikken op de expostie met nieuw werk van Hellen van Meene in het gebouw van de Nederlandse Bank in Amsterdam. Portretten van honden spelen de hoofdrol. Ja echt: honden! Ze worden wel omringd door portretten van jonge vrouwen, maar die zijn een stuk kleiner afgedrukt.
Er zijn al veel foto’s van honden gemaakt. Maar de portretten die Hellen van Meene maakte, zijn wel zeer bijzonder. Ik kan het weten, want ik heb niks met honden. Ik heb vrienden die zwijmelen bij elke hond die ze zien, en zelfs bij iedere hondenfoto. Maar honden doen mij niks. Ze mogen er zijn, tuurlijk, prima. Maar meer dan accepteren van hun aanwezigheid zit er niet in.
Het gebeurde op een ochtend dat Van Meene wakker werd en meteen dacht: ik ga honden fotograferen. Daarvoor had ze ook nooit veel met ’s mensen beste vrind opgehad. Maar het idee was er en moest worden uitgevoerd: honden portretteren is wat ze deed.
Je verwacht een hondenblik, die wat luiïge uiting van trouw aan het baasje. Maar op de expositie Dogs and Girls kom je die niet tegen. Geen idee hoe ze het heeft klaargespeeld, maar het lijkt er echt op alsof Van Meene kan fluisteren met honden.
We kennen de portretten die Hellen van Meene met haar geheel eigen blik en besluitvaardigheid maakt van meisjes die ze zoekend dan wel toevallig ergens tegen komt en wier voorkomen haar ertoe brengt ze te fotograferen. Zo lijkt ze ook wel haar honden te hebben uitgezocht: kiezen van individuen waar ze iets speciaals mee heeft. En waarbij intuïtie de drijvende kracht is.
Vaak zagen we de jonge vrouwen in een wat onwerkelijke omgeving, soms in merkwaardige houdingen. Maar bij de hondenportretten is Van Meene zeer klassiek te werk gegaan. De honden zitten alle op een perzisch tapijtje, verwijzend naar portretten uit de fotostudio’s van rond 1900, met een egaal achtergronddoek. Soms zitten ze op de grond, soms op een tafel of kast (hoewel die onzichtbaar blijven onder het tapijt).
We zien portretten zoals portretten horen: er is een duidelijke band tussen de fotografe en de geportretteerde. De honden kijken je niet alleen aan. Ze kijken op een manier die slechts het resultaat kan zijn van een fotografe die ze gevraagd heeft te kijken op hun meest kenmerkende manier. Alsof ze beseffen dat ze op de foto gaan. Vooral dat laatste: je voelt een bewustzijn in het dier. Het is confronterend. Natuurlijk, bij de meeste honden neemt de borst- en buikpartij veel ruimte in op de foto, maar de blik van de dieren trekt je als een magneet.
Wat mij betreft had Van Meene in de expositie kunnen volstaan met de hondenportretten. Zo sterk en zo puur dat er niets bij hoeft. Maar ze heeft de portretten omringd met andere foto’s, meestal bekende portretten van meisjes. Daarbij heeft ze gezocht naar kleine of grote overeenkomsten in het uiterlijk. Zo hangt het meisje uit St Petersburg (hierboven) in de buurt van hond Jack (geheel boven), vermoedelijk omdat er gelijkenis zit in de stand van de ogen. En bij de foto van de flinke oude hond Lexi hing ze onder meer de Amerikaanse actrice Gaboury Sidibe. Uitleg overbodig.
Bij nadere overdenking is de combinatie wellicht ook wel nodig. De stap van meisjes naar honden is vast een hele grote voor de Van Meene-liefhebbers. Dan moet je ze misschien wel helpen met een context die ervoor zorgt dat er een verband kan worden gelegd met het eerdere werk.
Slechts één keer wordt de magie verbroken wat mij betreft. Dat is bij een portret van twee naakthonden. Of het aan de honden ligt, of aan het overstijgen van het aantal één weet ik niet. Maar dat beeld blijft meer een gewone foto van honden.
Ja, wat zie je eigenlijk in een portret? Vooral toch wat je wil zien. Bij portretten van mensen is het al uitkijken geblazen om de psyche van de geportretteerde te interpreteren op basis van uiterlijke kenmerken en eventuele elementen die de fotograaf nog toevoegt. Hoe moet dat dan wel niet bij honden? Ik blijf voorlopig zitten met de verwarring dat ik honden heb gezien die overtuigend, nee: overweldigend zijn geportretteerd als mensen. Hellen van Meene, je wordt bedankt!
Dog and Girls
T/m 19 april 2012 te zien in de Kunstruimte van de Nederlandse Bank
Westeinde 1, Amsterdam
Alleen te bezichtigen op afspraak. Legitimatie verplicht.
Bel 020-5242183 of mail kunstcommissie@dnb.nl