Oeuvre Martien Coppens bedolven onder biografische details

Honderd jaar geleden werd in het Brabantse Lieshout Martien Coppens geboren. Betrokken deskundigen noemen hem één van de belangrijkste fotografen van zijn generatie en stellen dat zijn oeuvre ondergewaardeerd is. Daar lijkt verandering in te komen. Het Nederlands Fotomuseum toont op dit moment een groot retrospectief met zijn werk en er is een imposant boek over Coppens uitgebracht: Martien Coppens. Bezielde Beelden. Het oeuvre van Martien Coppens (1908-1986) in een biografische context. De auteurs beschrijven tot in detail allerlei aspecten uit leven en werk van deze prominente Brabander.
Martien Coppens was een grote meneer in de fotografie. Zijn werk werd gebundeld in meer dan zestig fotoboeken, hij organiseerde tentoonstellingen met werk van binnen- en buitenlandse fotografen, was redacteur en hoofdredacteur van verschillende fotografietijdschriften en buitengewoon actief in het (fotografie-)verenigingsleven. Daarbj liet hij, en dat lijkt mij de belangrijkste reden voor alle aandacht, een omvangrijk en karakteristiek oeuvre na.

Een beeldarchief waaruit grote verbondenheid blijkt met de provincie waarin hij is geboren, opgegroeid en zijn hele leven heeft gewerkt. Coppens bekendste beelden zijn toch die van de doorleefde gezichten van boeren uit de Peel. Hij fotografeerde de Bossche veemarkt en maakte maar liefst vijf boeken over Eindhoven. Ook heeft hij verschillende publicaties uitgebracht die zijn gewijd aan kerkelijke kunst uit de regio.

Coppens was een vroom katholiek en ook in zijn fotografie neigt hij naar het spirituele. Tijdens een studiejaar aan de Bayerische Staatslehranstalt für Lichtbildwesen in München werd hij geconfronteerd met de moderne, objectiverende uitgangspunten van de Nieuwe Zakelijkheid, maar Coppens gaf de voorkeur aan een romantische, subjectieve vormtaal. Hij was zowel in mensen, dieren als ‘dingen’ geïnteresseerd. In mensen met name om hun karakter, dat hij in de foto trachtte vast te leggen. In dingen ondermeer om hun suggestieve vormen: houtstronken in de Peel werden ‘monsters’, zandstructuren aan zee fotografeerde Coppens vanwege de erotische motieven die hij er in zag.

Deze aspecten en nog meer, veel meer, worden èn detail besproken. Het is eigenlijk een soort getijdenboek over Coppens geworden, met ruim 300 pagina’s enigszins geïllustreerde tekst en ongeveer vijftig beeldpagina’s. De auteurs hebben zich met overgave van hun historische taak gekwijt en laten geen aspect ongemoeid: ‘Bij haar huishoudelijk werk beschikt Nanna (de vrouw van Coppens, H.S.) in 1942 niet over een stofzuiger of wasmachine. Wassen doet ze met wasbord, wasketel B.K., wasteilen en een wringer, schoonmaken met bezems, veger en blik, emmers en dweilen.’ Dat is mijns inziens tamelijk overbodige, maar in ieder geval nog praktische informatie.

Erger wordt het wanneer één van de drie auteurs zich als niet-gecertificeerd psychiater presenteert: ‘Of vanuit het Freudiaanse raster, … werd (Coppens leven) beheerst door de wetten van de vader en het realiteitsprincipe: het intellectuele, het zien, de tweede dimensie. Gaandeweg … verliest die (tweede dimensie) terrein aan c.q. wordt overgenomen door de moederlijke waarden van intuïtie, het tactiele, door het verlangen: de derde dimensie.’ Wanneer je deze toverspreuken hebt ontcijferd, mag je je met recht afvragen of die bewering eigenlijk wel hout snijdt. Wanneer je sec naar zijn foto’s kijkt zijn zowel het rationele als het intuïtieve aspect gedurende Coppens’ hele loopbaan naast elkaar aanwezig.

Hoe dan ook, het boek met de lange titel is meer een geschiedenisboek, een hagiografie dan een fotoboek. Wanneer alle betrokkenen er echt van overtuigd zijn dat Coppens fotografische oeuvre (en nogmaals, daar zou het toch over moeten gaan) onderbelicht is, hadden ze beter zijn beelden kunnen laten spreken. Volgens mij is de impact van een goed geëditeerd en vormgegeven fotoboek op de gemiddelde liefhebber aanmerkelijk groter dan dit, uitputtend gedetailleerde, studieboek. Daarbij is er op dit moment geen enkel fotoboek van Coppens in de boekhandel te vinden. Het Nederlands Fotomuseum toont in ieder geval – al is dat uiteraard maar tijdelijk – tweehonderd belangrijke foto’s uit Coppens’ veelzijdige oeuvre, waaronder niet eerder gezien kleurenwerk.

Martien Coppens. Bezielde Beelden. Het oeuvre van Martien Coppens (1908-1986) in een biografische context
fotografie: Martien Coppens
teksten: Kitty de Leeuw, Rik Suermondt, Ellen Tops
inleiding: Gerard Rooijakkers
paperback, 27 bij 20 cm, 1397 gram, 368 pagina’s, geïllustreerd
uitgave: Uitgeverij Waanders i.s.m. Stichting Brabants Fotoarchief
prijs: 39,95 euro

De overzichtstentoonstelling Martien Coppens (1908-1986) is nog tot en met 30 november te zien in het Nederlands Fotomuseum, Wilhelminakade 332 in Rotterdam. (Van 11 tot en met 14 november is het museum tot 21.00 uur geopend). Op zaterdag 22 en zondag 23 november organiseren de Universiteit van Tilburg en het Fotomuseum allerlei activiteiten rond Coppens’ jubileumjaar. Zie onderstaande links voor meer details.

http://www.nederlandsfotomuseum.nl
http://www.uvt.nl (pdf flyer kijkdag)