De schrijver en essayist Rudy Kousbroek is vandaag, op Eerste Paasdag overleden. Hij schreef met enige regelmaat over foto’s en fotografie. De afgelopen jaren verschenen drie bundels met opstellen onder de gezamenlijke naam Fotosynthese.
In 2003 publiceerde hij zijn literaire fotocollectie Opgespoorde wonderen, waarvoor hij in september 2005 de Jan Hanlo Essayprijs ontving. In oktober 2005 verscheen de tweede serie, Verborgen verwantschappen en in maart 2007 de derde, Het raadsel der herkenning. De stukken voor Opgespoorde wonderen en Verborgen verwantschappen werden oorspronkelijk geschreven voor de Provinciale Zeeuwse Courant.
(bovenstaande alinea is overgenomen van de website boeken.vpro.nl, alwaar een link naar een radio-interview met Kousbroek: klik onder Audio)
NRC Handelsblad: In memoriam Rudy Kousbroek (1929 – 2010)
Op de website van uitgeverij Augustus lezen we over Opgespoorde wonderen:
Het doel van het leven, schrijft Rudy Kousbroek in dit boek, is het opsporen van wonderen. Een van de vindplaatsen daarvan zijn foto’s. Niet noodzakelijk foto’s beantwoordend aan een expressieve opzet, niet kunstfoto’s, niet fotomontages, maar gewone foto’s aangeleverd door het toeval: uit kranten, tijdschriften, fotoboeken en van de vlooienmarkt.
Wat is er op zulke foto’s te zien? Een van de antwoorden is: iets dat geweest is. Veel foto’s zijn in feite een soort ruïne, zij tonen iets dat verdwenen is, iets onzichtbaars. Weer andere illustreren dingen die nooit enig doel hebben gehad of die totaal van betekenis zijn veranderd. Je ziet wel beelden, maar de vraag is: wat verschuilt zich er achter?
Over Verborgen verwantschappen:
De verwachting bij een fotoboek is een luxe-editie op kunstdrukpapier. Maar dit is geen koffietafelboek over fotokunst: in Verborgen verwantschappen gaat het juist om wat de afbeeldingen niet laten zien en is het zoeken niet naar realiteit maar naar irrealiteit, achterhaald in toevallige foto’s uit albums en tijdschriften, uitgeknipte krantenfoto’s, kiekjes van de vlooienmarkt.
(…)
Sommige van deze raadsels bestaan waarschijnlijk alleen in Kousbroeks brein, maar dat maakt ze niet minder universeel. Ook het universum van Magritte is wel beschreven als ‘een in zichzelf besloten wereld van de geest’, met de sleutels, zoals hij zei, aanwezig maar onvindbaar in zijn geheugen. ‘Hoe ze daar in zijn gekomen weet ik niet.’ Dat is het grootste raadsel van alles: het onmogelijke heeft de gedaante van een raadsel zonder oplossing, de sleutels van de brandkast liggen opgesloten binnen in de brandkast zelf.
En over Het raadsel der herkenning:
‘Zoeken naar raadselachtige foto’s,’ schrijft Rudy Kousbroek in dit boek, ‘daar heb ik een speciaal orgaan voor ontwikkeld, en mijn criteria voor het genre hebben zich daarbij steeds verder toegespitst […] Vreemde foto’s: voor eigen gebruik volsta ik met het simpele voorschrift dat de vreemdheid onbedoeld en ondoorgrondelijk moet zijn.’
‘In de practijk komt dat meestal neer op het elimineren van opzet en gemakzucht. Als je naar raadselachtige foto’s zoekt leer je al gauw onderkennen welke foto’s met voorbedachten rade zijn gemaakt: dat zijn degene die ik probeer te vermijden. Het moet een achteraf ontdekte vreemdheid zijn, niet geënsceneerd maar raadselachtig op een onvoorziene manier. Waar ik naar zoek is het onmogelijke, het mysterie, iets dat niet kan, een geheim.’
Eerder op PhotoQ: Kousbroek opende in 2008 bij Spaarnestad de tentoonstleling Bizar, beelden van wonderen en waarheid