Het boekje ‘Photoworks beyond reality – Volume II’ van Schilte & Portielje bevat bijna al hun werk tot 2012. Het is gevat in een zwart stoffen kaft met gouden letters in preegdruk. Een goudkleurig lint komt tussen de pagina’s uit steken. Op de voorkant prijkt een afbeelding van een vrouwelijk naakt op de rug gezien. Het fotootje heeft het formaat van een ouderwetse carte de visite en is opgeplakt in een speciaal daarvoor uitgespaard, diepliggend vlak.
Het naakt op de omslagfoto leunt onhandig tegen twee zwarte staven die elkaar precies ter hoogte van haar billen kruisen. Ze draagt halfdoorschijnende doeken die ze over haar hoofd trekt. Het moment waarop ze is vastgelegd houdt het midden tussen bevrijding en gevangschap. De achtergrond is neutraal, als een podium. Ze draagt zwarte kousen, haar enkels elegant gekruist. Maar: zijn het wel haar enkels? De voeten eronder zijn verdacht schonkig, het zwart om haar benen geen kousen maar de benen van een ander. Bij nadere inspectie blijkt het kruis geen bestaande constructie, maar later in het beeld gemonteerd te zijn.
Verwarring en dubbelzinnigheid zijn kenmerkend voor het werk van Schilte & Portielje. Beider achtergrond (Die van hem (Huub Schilte, 1953) architectuur, die van haar (Jacqueline Portielje, 1958) schilderkunst.) sijpelt door in de werken die ze sinds 1997 maken. Het zijn sculpturen waarin steevast een mensfiguur de hoofdrol speelt. Die mens, grotendeels vrouwelijke, vaak naakt, is uitgerust met inefficiënte kleding waarin ze nogal vaak verstrikt lijkt te zijn.
Hun werk is in zwart-wit, doet daardoor oud aan. Er is iets raars aan zwart-wit fotografie: je neemt het makkelijk voor waar aan. Terwijl je weet, in dit geval misschien zelfs hóópt, dat het niet waar is. Schilte & Portielje spelen met dat gegeven. Ze heffen er het contrast tussen de aan zwart-wit inherente nostalgie en de door hen gebruikte computertechnieken mee op. Je moet, zeker bij de op klein formaat gedrukte beelden, een tweede of derde keer kijken voor je ontdekt dat er iets vreemds aan deze beelden is.
Naakte kinderlijfjes gevangen in draadconstructies, een net iets te zwoele mond op een kort gekipt jongenskoppie dat half schuilgaat achter de vitrage. Vertrokken gezichten, iemand op zijn buik in het water. Dezelfde motieven komen steeds terug: ballet dansers, een van op de rug gezien jongetje met de handen in de zij. Soms is de romp 190 graden gedraaid ten opzichte van het onderlijf. Sommige figuren zijn half dier, half mens. Mythisch, beeldschoon en angstaanjagend. Zielig zijn ze niet deze karakters, daar kijken ze te krachtig voor uit hun ogen.
Sexuele identitieit is geen onderwerp, hoewel veel van de beelden een sensuele, bijna fetisjistische lading hebben. Onduidelijk is of zij pijn of plezier hebben, en of zij het zichzelf hebben aangedaan of dat er een onzichtbare derde in het spel is. Er is verwantschap met Man Ray en de surrealisten. Bijvoorbeeld de foto van een achterhoofd op een witte overhemdskraag met krijtstreep pak om de schouders, zes eieren bovenop het hoofd, genesteld in het haar. Realistische maar bizarre personages, een merkwaardige droomwereld.
Die verwantschap lijkt vooral visueel – de surrealisten zetten zich af tegen het rationalisme van begin 20e eeuw, en vierden de spontaniteit. Geestverruimende middelen werden daarbij niet geschuwd. Welk ongenoegen ligt ten grondslag aan deze duistere vlucht uit de werkelijkheid? Met welke drugs ging dit maakproces gepaard? Of zijn hun werken bedoeld als een angel in de voet van de kijker om hem iets duidelijk te maken: je dromen zijn zo echt als dit boek, dus stop ze maar niet weg. Het werkt in ieder geval andersom: bladeren door dit boek is je verbazen en verliezen. Gegarandeerd dat je even voorbij de realiteit geraakt.
Photoworks beyond reality – Volume II
Schilte & Portielje
Voetnoot Publishers, 2011
ISBN: 9789078068839