Stille geschiedenis van een dynamische stad

In het eerste ochtendlicht liep een man in een versleten jas door Parijs, hij droeg een zware houten camera en een kist met glasnegatieven met zich mee. Die man heette Eugène Atget. Ruim dertig jaar portretteerde hij Parijs. Hij is waarschijnlijk de meest essentiële fotograaf uit de Franse geschiedenis.
Atget (1857-1927) heeft toneel gespeeld, getekend en geschilderd. In 1888 begon hij te fotograferen en twee jaar later besloot hij er zijn beroep van te maken. Hij schilderde de tekst ‘Documenten voor artiesten’ op zijn deur en adverteerde over de mogelijkheden: ‘…landschappen, dieren, bloemen, monumenten, documenten, voorgronden voor artiesten en reproducties van schilderijen. Kan reizen en accepteer werk in opdracht.’

Veel jaren na zijn dood blijkt zijn invloed groot en divers. Tijdens zijn leven werd zijn werk al geadopteerd door de Surrealisten. Een eer die Atget met gepaste afstand observeerde (zo had hij geen behoefte aan naamsvermelding). Via de fotografen Man Ray en Berenice Abbott leerden de Verenigde Staten (na zijn dood) het werk van Atget kennen.

Hoewel hij het niet kon toegeven, was Walker Evans, waarschijnlijk de meest essentiële fotograaf uit de Amerikaanse geschiedenis, zichtbaar door zijn foto’s geïnspireerd. Atgets series over Parijs waren van eminent belang voor de ontwikkeling van de documentaire fotografie. Veel fotografen van het stadslandschap en architectuur zijn schatplichtig aan deze praktisch anonieme fotograaf.

Atget begreep het wonder van de fotografie. Hij maakte begin twintigste eeuw opnamen in één van de dichtstbevolkte steden van de wereld. Vlak voor de Eerste Wereldoorlog telde de gemeente Parijs drie miljoen inwoners, het hoogste getal in de geschiedenis van de stad. In 1900, het jaar van de wereldtentoonstelling en de Olympische Spelen, bezochten 47 miljoen toeristen de Franse hoofdstad. Op het een groot deel van Atgets foto’s is geen mens te zien.

Atget begreep de waarde van de fotografie. De kwaliteit een situatie vast te kunnen leggen die daarna nooit meer te zien is. Parijs veranderde. In een ijltempo. Atget fotografeerde de vestingwerken en het ‘terrain vague’ erachter, voordat ze definitief verdwenen ten behoeve van stadsuitbreidingen. Hij maakte een serie over winkels, etalages en winkelornamenten, altijd een tijdsbeeld, maar door zijn veelvuldige en consequente opnamen waarschijnlijk voor het eerst op deze voorbeeldige schaal.

En natuurlijk de straten, stil als het verleden, in voorzichtig ochtendlicht. Talloze stegen, hofjes, kaden, straten en wijken van Parijs aan het begin van de vorige eeuw. Tussen miljoenen slapende mensen was hij aan het werk en schiep een fotografisch monument. Wanneer je fotografie wil begrijpen mag je deze tentoonstelling niet missen.

expositie
Eugène Atget. Vieux Paris
tot en met 8 januari 2012 in het Nederlands Fotomuseum
Wilhelminakade 332, Rotterdam

catalogus
Eugène Atget. Old Paris
fotografie: Eugène Atget
teksten (Eng.): Anne Cartier-Bresson, Geoff Dyer, Frits Gierstberg, Carlos Gollonet, Thomas Michael Gunther, Guilaume Le Gall, Françoise Reynaud en Marsha Sirven
gebonden, 31 bij 25 cm, 344 pagina’s, ongeveer 250 beelden in 6 kleurendruk
uitgever: Fundacion Mapfre en TF Editiones
prijs: 48 euro

Tentoonstelling en boek kwamen tot stand in een samenwerking tussen Fundación Mapfre Madrid, Nederlands Fotomuseum Rotterdam, Musée Carnavalet – Histoire de Paris Parijs en Art Gallery of New South Wales Sydney

Atget kreeg zijn eigen pagina op: http://www.nederlandsfotomuseum.nl