In 2008 toog Nederlands-Moldavische kunstenaar Rabinovich naar de hoofdstad Chi?in?u om in het nationale museum tentoonstellingen en weergaven van het Moldavische heden en verleden te fotograferen. Tijdens zijn werk ontwaarde hij een intrigerende ontwikkeling in de museale representaties, die tot uitdrukking komt in Museutopia.
Net zoals historici de geschiedenis op verschillende wijzen beschrijven, is de manier waarop musea de (nationale) geschiedenis duiden doorgaans aan discussie onderhevig. Er bestaat niet één geschiedenis. De geschiedenis verandert al naar gelang de tijd voortschrijdt en/of inzichten veranderen. Geschiedenis, of beter geschiedschrijving, is sterk onderhevig aan sociale, culturele en politieke veranderingen binnen een natiestaat. De intensiteit van veranderingen in de geschiedschrijving en de achterliggende gedachten verschillen echter wel per land of regio.
In 1940 ‘ontstond’ in Oost-Europa, na een tumultueuze periode van grensverschuivingen en annexaties, de Sovjetrepubliek Moldavië. De natie zou zich in 1991 afscheiden als autonome republiek met een daarbij behorende eigen cultuur en geschiedenis. Centraal in Rabinovichs’ werk staan de constante en complexe veranderingen in de geschiedschrijving van de republiek waarin het collectief en wellicht georganiseerd vergeten van delen uit de (Sovjet-)geschiedenis essentieel is.
Bekend is dat communistische regimes in staat waren tot het herschrijven van de geschiedenis tot een ‘officiële’ Sovjet-gezinde geschiedenis. Het gewone volk stond echter sceptisch tegenover de officiële lezing en de geschiedenis die aan hen werd gepresenteerd. Na het uiteenvallen van de Sovjet-Unie zou de geschiedenis opnieuw herschreven worden en juist de uit gratie geraakte communistische erflaters uit het beeld verdwijnen.
Rabinovich toont in zijn studie dat het uiteenvallen van het Sovjetimperium leidde tot verdeeldheid en een ambivalente houding ten aanzien van de nationale geschiedenissen in de jonge natiestaten. In zijn artistieke zoektocht naar de verbeelding van het verleden in post-communistisch Moldavië zet hij haarfijn uiteen hoe historische en nationale identiteiten recentelijk opnieuw veranderden en tot uitdrukking kwamen. ‘Zwarte gaten’ in de geschiedenis werden op creatieve wijze ingevuld door nieuwe vormen van cultureel nationalisme. Inmiddels zijn de sporen van het communisme uit veel musea verdwenen en doen diezelfde musea pogingen het bestaan van de Moldavische natiestaat in een nieuwe haast mythische context te plaatsen.
De vraag blijft echter hoe het mogelijk is om te komen tot een algemene nationale identiteit wanneer alle musea afzonderlijk en naar eigen inzicht de geschiedenis kunnen vertellen? Wat betekent het als musea zelf, actief kunnen bijdragen aan het creëren van een nieuwe culturele identiteit, in plaats van slechts te functioneren als schatkamer van historische artefacten en informatie?
Het zijn relevante vragen die Rabinovich te berde brengt. Ze tonen hoe lastig het voor ‘nieuwe’ natiestaten is om te gaan met het verleden en het nationale en culturele bewustzijn, dat bovendien al decennia lang intensief wordt beïnvloed door politieke krachten. Door de focus te leggen op de nationale musea toont Rabinovich op vlijmscherpe wijze aan dat een land in crisis haar eigen nieuwe geschiedenis steeds weer aan kan passen.
Niet alleen Rabinovichs foto’s tonen de rol van het museum als instituut dat van oudsher pedagogische, politieke en nationalistische doelen ondersteunt en faciliteert. Ook de uitgebreide bijdragen van de tekstschrijvers bieden een inzicht in de opmerkelijke rol die musea speelden en spelen in de strijd om de Moldavische geschiedenis.
Museutopia. A Photographic Research Project by Ilya Rabinovich
Texts by Viktor Misiano, Huub van Baar, Stefan Rusu and Bogdan Ghiu
Editors: Huub van Baar, INgrid Commandeur
Alauda Publications, 2012
184 pp, 17 x 24 cm.
ISBN: 9789081531405