Het zojuist prachtig verbouwde Joods Historisch Museum in Amsterdam presenteert tot en met 20 mei 2007 werk van de vermaarde fotografen Eva Besnyö en Robert Capa. Deze generatiegenoten groeiden op in dezelfde buurt in Boedapest. In Berlijn ontwikkelden Eva en Robert zich tot collega’s in de fotografie. Zij bleven tot de dood van Capa bevriend.
Besnyö en Capa waren beide kinderen uit een liberaal joods gezin. Beiden verhuisden van Boedapest naar Berlijn om daar hun fotografenloopbaan te beginnen. Capa had plannen om schrijvend journalist te worden, maar daartoe ontbrak hem de adequate beheersing van het Duits. Besnyö, die al wat verder in het vak was, raadde hem aan te gaan fotograferen. Zij introduceerde Capa bij het fotopersbureau Dephot. In 1932 vertrok Besnyö naar Amsterdam, Capa vestigde zich een jaar later in Parijs. Ze zouden elkaar door de jaren heen nog op verschillende plaatsen treffen.
In het JHM kregen de selecties uit hun oeuvres elk een eigen plek. Voor het overzicht van Capa heeft het, mede door hem opgerichte. fotografencollectief Magnum groots uitgepakt. In het nieuwe Prentenkabinet hangt een relatief bescheiden keuze uit het werk van Besnyö, samengesteld door het Maria Austria Instituut en Uitgeverij Voetnoot.
Capa’s levensverhaal wordt verteld met behulp van een elftal fotoseries, een interview met Besnyö, een documentaire van meer dan een uur en beknopte teksten over verschillende periode uit zijn fotografenbestaan. Robert Capa, die bij zijn geboorte de naam Endre Friedman meekreeg, leefde van 22 oktober 1913 tot 24 mei 1954. Zijn biografie kan met recht in termen als intens, turbulent en avontuurlijk worden aangeduid. Hij versloeg vier oorlogen, raakte gewond, rookte, dronk en gokte, had affaires met een groot aantal knappe vrouwen, was bevriend met beroemde kunstenaars en stapte, veertig jaar oud, op een landmijn.
Zijn reportage van een redevoering van Leo Trotski in 1932 markeerde het begin van een carrière, waarin Capa zou uitgroeien tot één van de beroemdste fotografen, misschien wel dè beroemdste fotograaf van de twintigste eeuw. Naast de beelden die de iconen werden van de Spaanse burgeroorlog en Tweede Wereldoorlog, zijn er in deze tentoonstelling foto’s te zien van de klassenstrijd tijdens het interbellum in Frankrijk, van veldslagen tussen de Chinezen en Japanners in 1938, van de naoorlogse Sovjet-Unie, van de staat Israël gedurende de roerige stichtingsperiode en van zijn grote schare beroemde vrienden. Speciaal voor deze tentoonstelling liet Magnum Capa’s series over een berooid Amsterdams gezin in 1945 en de idylle van de koninklijke familie uit 1951 afdrukken.
De samenstellers van de Besnyö-expositie hebben zich gericht op onbekende beelden uit haar archief van 15.000 opnamen. Het betreft vooral foto’s die Eva Besnyö (1910 – 2003) in de jaren dertig en vijftig maakte. Uit haar architectuurfoto’s spreekt een schijnbaar vanzelfsprekend gevoel voor licht en ruimte. We zien één van de mooiste foto’s die ooit over het ophalen van vuilnis is gemaakt. De fotografe heeft eens haar twijfels geuit over haar mogelijk al te ver doorgevoerde stilering, bijvoorbeeld bij de opnamen die ze na het bombardement in Rotterdam maakte. Maar in de portretten, waarschijnlijk het belangrijkste genre in haar archief, valt alles op zijn plaats. Omdat de – vaak bekende – geportretteerden zo ontspannen ogen, lijken de dwingende composities minder uitgesproken: de portretten zijn dan zowel spannend als harmonieus.
Wat ik mis bij deze twee historische presentaties zijn de ‘vintage-prints’, de afdrukken die deze fotografen zelf hebben gemaakt of in ieder geval geautoriseerd. Die zijn zeer zeldzaam en kostbaar, dat begrijp ik. Maar voor de historiciteit, de directe blik in het verleden, zijn ze mijns inziens onmisbaar. Een klein aantal foto’s die Capa en Besnyö zelf hebben afgedrukt of bekeken en goedgekeurd, had volgens mij een belangrijke extra dimensie aan deze exposities meegegeven. In deze presentaties kreeg ik soms even het gevoel dat ik door twee fraai verzorgde, uitvergrote boeken wandelde. Buitengewoon spannende en mooie boeken, dat natuurlijk weer wel.
Han Schoonhoven
Robert Capa. Retrospectief
Eva Besnyö. Onbekende foto’s
De tentoonstellingen zijn tot en met 20 mei te zien in het Joods Historisch Museum, Nieuwe Amstelstraat 1 in Amsterdam
• Voor meer informatie zie: www.joodshistorischmuseum.nl