Vivian Maier, te mooi om waar te zijn?

Menig schrijver zou willen dat hij het verhaal van Vivian Maier (1926-2009) had bedacht. Het leest echt als een goed boek. Er zijn foto’s gevonden van een onbekende fotograaf. Ze blijkt een excentriekeling te zijn, iemand die leeft in een eigen wereld zonder vrienden of contact met familie. Niemand weet wie ze echt is, ze geeft steeds een andere naam op en zelfs over haar Franse accent wordt gediscussieerd of het wel of niet echt is. Nog voor ze ontdekt wordt, overlijdt ze. Met zo’n verhaal is het geen wonder dat Maier veel publiciteit krijgt, goed voor de waarde van de foto’s ook. En ongetwijfeld goed voor de bezoekersaantallen voor Foam, waar vanaf 7 november voor het eerst in Nederland de overzichtstentoonstelling van Maier’s werk te zien is. Met alle aandacht voor Maier ga je je wel steeds meer afvragen wat nu het meest interessante is: het geheimzinnige leven van Maier of haar foto’s.

De foto’s van Maier zijn onlosmakelijk verbonden met haar leven. Dat is met veel fotografen zo, Ed van der Elsken bijvoorbeeld gebruikte zijn foto’s juist om te laten zien wie hij was. Alleen is het leven van Maier gereconstrueerd, we weten eigenlijk helemaal niet wie ze was en wat ze wilde met haar foto’s. Wel dat ze veel fotografeerde, meer dan 150.000 negatieven zijn er bewaard. Bij toeval gevonden. Maier gooide niets weg, alles verzamelde ze. Maar niemand mocht het zien, haar kamer was verboden terrein. Tot in 2007 John Maloof op zoek naar oude foto’s voor een geschiedenisboek een doos met negatieven van de dan totaal onbekende Maier koopt en besluit haar leven uit te pluizen. Ze is geen fotograaf, maar een nanny. Aanvankelijk kan Maloof de foto’s niet kwijt bij musea, tot het verhaal in de media komt. In een mum van tijd is Maier ineens een bekende fotograaf. De wereld ligt aan haar voeten.

Foto: Bas de Meijer
Foto: Bas de Meijer

Nu is er dus een overzichtstentoonstelling in Foam. Curator Claudia Küssel is terecht verheugd. Foam en Maier passen bij elkaar en haar foto’s zijn natuurlijk ook een publiekstrekker. Hoe meer van Maier naar buiten komt en hoe mysterieuzer ze lijkt te zijn, des te meer ga ik me af vragen of het allemaal niet te mooi is om waar te zijn. Het is zo’n perfect klassiek filmverhaal dat je het haast niet meer gaat geloven. Er wordt bovendien zoveel nadruk op Maier zelf gelegd, dat de fotografie bijzaak lijkt.

Het kost ook in Foam moeite om haar foto’s los te zien van het levensverhaal. Dat lukt natuurlijk nooit helemaal, foto’s vertellen doorgaans ook over de fotograaf zelf. In het geval van Maier is de fotografie haar manier om in contact te komen met de wereld. Daarom heeft Anne Morin, de directeur van diChroma Photography met wie Foam heeft samengewerkt, de expositie in drie heldere delen ingedeeld. Allereerst de portretten van kinderen, die volgens Morin min of meer haar enige vrienden waren en een zeer belangrijk deel van haar leven vormden. Dan zijn er de zelfportretten, Maier maakte er velen. “Ik maak zoveel zelfportretten omdat ik wil weten wie ik ben en om mijn plek in de wereld te bepalen,” vertelt Maier op een bandopname. Het grootste deel van de expositie bestaat uit de foto’s die ze op straat maakte, waar dikwijls ook haar oppaskinderen bij waren.

Foto: Bas de Meijer
Foto: Bas de Meijer

Als je eenmaal het verhaal loslaat, zie je vooral erg fraaie foto’s. Haar werk wordt vaak vergeleken met andere beroemde straatfotografen als Robert Frank. Niet ten onrecht stelt Morin dat Maier op minstens hetzelfde niveau staat. Zowel in zwart-wit als in kleur weet Maier heel goed hoe de beeldtaal werkt, haar composities zijn goed. Haar foto’s zijn confronterend, dan weer vertederend of juist grappig. Bovenal zijn ze verhalend. Ze neemt je mee in de wondere wereld van het dagelijks leven. Het is opvallend dat een vrouw die haar leven zo afschermt zo dichtbij anderen komt. Veelal wordt gezegd dat ze zo dichtbij kon komen omdat ze met haar Rolleiflex niet zo opviel. Tegelijk is ze volgens de documentaire Finding Vivian Maier een alles behalve onopvallende verschijning en zie je bij de kleurenfoto’s, die ze met kleinbeeld maakte, eenzelfde directheid. Kijkend naar de foto’s leer je weinig over haarzelf, het is vooral een open blik naar de maatschappij. De tentoonstelling in Foam is klein, maar laat goed de essentie van het werk zien. De afdrukken zijn prachtig, wat vooral voor de kleurenfoto’s die vanaf Kodachrome zijn gedrukt een hels karwei is geweest. Maier mocht dan alles bewaren, een conservator was zij niet.

Na het bezoeken van de expositie blijft nog een prangende vraag over. Wat zou Maier zelf denken van alle aandacht voor haar? Waarschijnlijk zou ze het verschrikkelijk vinden, ze hulde zich niet voor niets in een dikke nevel. Maar wellicht zou ze wel gelukkig zijn dat haar foto’s getoond worden. De tentoonstelling in Foam doet haar fotografie in ieder geval wel recht.

Vivian Maier – Street Photographer
tot en met 28 januari 2015
www.foam.org

 

photoq-bookshop-vivian-maier-street-photographer-672x672
Vivian Maier – Street Photographer is te koop in de PhotoQ Bookshop