Een paar jaar geleden stond er een leuke zomerrubriek in de (Volks?)krant. Wekelijks werd een fotograaf gevraagd naar een foto die van invloed was geweest op zijn of haar werk. Ik heb lopen denken welke foto ik zou kiezen, maar kwam er niet uit. Er zijn zoveel fotografen die, al is het oeuvre klein en horen ze niet tot de meesters, goede foto’s hebben gemaakt.
Toen koos Bertien van Manen een beeld van ene Jens Olof Lasthein. De fotograaf was mij niet bekend maar de foto prachtig. Direct op internet gekeken. Jens Olof Lasthein (1964) is Deen, maar woont in Stockholm. Hij bleek een boek gemaakt te hebben over voormalig Joegoslavië, Moments in Between. Dat staat in Parrs’ The Photobook 2 en was nauwelijks nog te krijgen of mij te prijzig. Uiteindelijk had Yannick Bouillis (fotoboekhandel Shashin) er nog twee voor de normale prijs, helaas zonder genoemde foto, die immers uit een ‘work in progress’ kwam. Prachtige fotografie, maar het boek leed een wat slapend bestaan in mijn kast.
Onterecht, bij weerzien.
Genoemde foto staat wel in Lastheins’ recente boek, White Sea Black Sea. Dit tweelingboek is een hele verbetering. Tegelijk valt moeilijk aan te geven waar ‘m dat in zit. De vormgeving is niet erg veranderd, al is dat van handzaam naar kloek. Ook de manier waarop Lasthein fotografeert is niet erg veranderd; de kleurige panorama’s zijn prachtig gekadreerd, altijd een weinig uit het lood waardoor het toch nooit een Magnum wordt. Waarin zit dan die verbetering? Was het vorige me te zwaarmoedig? Te beklemmend, te ingekeerd? Of de oorlog in voormalig Joegoslavië nog te vers? Staan er in dit nieuwe boek wat minder abstracte impressies en lijkt er meer contact met de mensen waardoor het wat toegankelijker is?
Misschien dit alles te samen.
Door de bouw van het IJzeren Gordijn is er een hele generatie opgegroeid met een fascinatie voor ‘de andere kant’. Hoe leven de mensen daar? Al die fotoboeken over Oost Europa zijn eigenlijk één grote speurtocht naar dat relatief onbekende deel van ons continent. Maar ook een zoektocht naar de eigen ‘verloren’ tijd. Zoals schrijvers en dichters rond 1800 naar de landen aan de Middellandse Zee afreisden op zoek naar het eenvoudige leven dat hier niet meer zou bestaan. Menig ‘andere wereld’ fotoboek heeft daarom nogal eens het rare bijsmaakje van een teveel aan ‘romantiek van de armoede’.
Aantrekkelijk, maar ietwat moedwillig bohémien.
In etappes, van 1993 tot 2007, reist Lasthein naar verschillende gebieden van rond de grens van het voormalige IJzeren Gordijn. Zo doet hij onder anderen ‘The Zone’ (Tsjernobyl) aan, waar hij wegvlucht wanneer de politie erachter komt dat hij zich daar bevindt. Qua armoede is er in beide boeken weinig verschil, toch is er iets veranderd. Het leven oogt wat meer ontspannen, de grimmige sfeer van kapotgeschoten huizen, heeft plaatsgemaakt voor één waarin er veerkracht blijkt. De omgeving is geen museum en het is de bedoeling om er in dit leven met elkaar iets van te maken. Lasthein ontmoet tijdens zijn reizen allerhande mensen waarvan hij er sommige kort beschrijft in zijn voorwoord. Zo geeft hij, middels tekst en foto’s, een gefragmenteerd beeld van hoe de mensen ‘daar’ leven.
Het raadsel ‘Oost’-Europa blijft.
Wanneer je in fotografische hoogstandjes geïnteresseerd bent, ben je met genoemde boeken aan het verkeerde adres. Lasthein is niet uit op imponeren met techniekjes noch rare hoeken of vreemde standpunten. Hij werkt daarentegen vrij direct maar met een panorama-camera, zich daarbij niet storend aan moeilijke lichtomstandigheden. Dat dwingt tot langzaam werken en het maken van meerdere opnamen. Hij vraagt de medewerking van geportretteerden en terwijl die geheel vrij poseren lukt het hem de spontaniteit vast te houden, zo zijn ontmoetingen tot ieders verre vrienden en familieleden transformerend.
Een beetje zoals August Sander dat deed, stel ik me voor.
Camera’s accelereren nog altijd niet zo snel als ons oog, de indruk van grote scherptediepte suggererend. Deze panorama-foto’s hebben menigmaal, ook naar mijn smaak, hun scherpte-punt wat ver liggen. Of komt dit door het bewegen van de mensen op de voorgrond wanneer de sluiter langs de film pandt? Het kiezen van de optimale afstand bij gegeven lichtomstandigheden? Ik heb geen ervaring met de panorama-camera, maar het geeft een ‘campy touch’ waardoor ik mij de interesse van Parr kan voorstellen. Door niet te kiezen voor het gebruik van kunstlicht, nieuwe digitale technieken, en de onscherpte te laten voor wat ze is, wordt de intimiteit geaccentueerd die je de beelden intrekt.
Waarom wordt onscherpte, de troebele blik, zo vaak met romantiek geassocieerd?
Het is weer duidelijk. In de fotografie draait het niet om technieken maar om wat er staat afgebeeld en vooral, de intentie waarmee dat gebeurd. Het is als net ontdekte muziek, de stem van een zanger, de samenstelling van het geluid, waar je eerst aan moet wennen.
Maar als het aanslaat doet het je uiteindelijk benieuwd naar volgend werk uitkijken.
Theo Niekus – straatfotograaf
White Sea Black Sea – Jens Olof Lasthein
www.lasthein.se
Dewi Lewis Publishers
Gebonden, oblong 24×30 cm,
178 Pagina’s, 80 panoramafoto’s in kleur,
ISBN 978-1-904587-60-6
Bestellen kan bij bol.com:
White Sea Black Sea
Jens Olof Lasthein