Wanneer mag een foto onder het mom van het citaatrecht worden overgenomen, en wanneer niet? Beantwoording van deze vraag hangt natuurlijk sterk af van de feiten. De rechtsregels betreffende de toelaatbaarheid van citaten worden daarop losgelaten. In een recent arrest van het Hof Leeuwarden vinden deze regels concreet toepassing. Lezing van dat arrest is voor fotografen – ook praktisch gezien – de moeite waard.
In dit geval ging het om een specifiek beeldcitaat van een foto die in/op het tijdschrift Sign is opgenomen. Welke stappen worden nagelopen om te bepalen of de overname conform de regels van het citaatrecht is overgenomen?
1. Is de foto op geoorloofde wijze voor het publiek toegankelijk gemaakt?
Citeren kan alleen in beginsel alleen rechtmatig plaatsvinden, indien de geciteerde foto (eerder) rechtmatig openbaar gemaakt is. In dit geval had de fotograaf aan een derde partij (FM Siebdruck) toestemming gegeven om zijn werk te gebruiken om de technieken te illustreren waarmee FM Siebdruck later de FESPA Awards heeft gewonnen. Het enkele feit dat de fotograaf aan het tijdschrift geen toestemming had verleend, is niet relevant. Krachtens (art. 15a van) de Auteurswet kunnen fotografen niet beletten dat wordt geciteerd uit een reeds op geoorloofde wijze voor het publiek toegankelijk gemaakte foto, aldus het Hof.
2. Is voldaan aan het context-vereiste?
In de wettekst staat dat citeren mag in een aankondiging, beoordeling polemiek of wetenschappelijke verhandeling of een uiting met een vergelijkbaar doel. Dit wordt ook wel het context-vereiste genoemd. Het Hof neemt aan dat sprake is van een verslaglegging over de jaarlijkse FESPA Awards in een vaktijdschrift, die voldoende serieus moet worden geacht. Aan het context-vereiste is dus voldaan.
3. Is voldaan aan het kwantitatief en doel-middel criterium?
Citeren moet in overeenstemming zijn ‘met hetgeen naar de regels van het maatschappelijk verkeer redelijkerwijs geoorloofd is en aantal en omvang der geciteerde gedeelten door het te bereiken doel zijn gerechtvaardigd’.
Deze eis houdt primair in dat het citaat geen afbreuk mag doen aan de belangen van de fotograaf zijn foto te exploiteren. Daarvan is sprake, aldus het hof, mits de foto samen met de verslaglegging van de FESPA redelijkerwijs kunnen worden beschouwd als één geheel dat ertoe strekt de lezer een indruk te geven van de winnaars van de FESPA Awards. Hierbij kan van belang zijn of de prijswinnende zeefdruktechniek ook wordt besproken, maar doorslaggevend is dit niet indien het verband tussen de tekst en de foto – bijvoorbeeld door een onderschrift – voldoende duidelijk is. Het Hof geeft aan waar de grens ligt:
‘De opneming zal evenwel de grenzen van een toelaatbaar citaat te buiten gaan, wanneer op de foto, bijvoorbeeld door de omvang daarvan in vergelijking met de tekst of door de wijze van opmaak van het dagblad of tijdschrift een zodanige nadruk komt te liggen dat zij in overwegende mate de functie van versiering van dat tijdschrift krijgt. In dat geval wordt de omvang van het citaat door het te bereiken doel en door het kwalitatief en kwantitatief gehalte van de tekst niet gerechtvaardigd.’
Ook al gaat Sign niet specifiek in op de winnende techniek, voldoende duidelijk is dat FM Siebdruck één van de winnaars is waaraan in het artikel aandacht wordt besteed. Er is dus ook voldoende rekening gehouden met de belangen van de fotograaf, zo lees ik de uitspraak.
4. Is voldaan aan het vereiste van proportionaliteit?
Toch wint de fotograaf, omdat niet voldaan is aan de eisen van proportionaliteit. Dit vereiste ligt in het verlengde van het hiervoor genoemde vereiste. Op de omslag van het tijdschrift is de (integrale) foto van de winnende zeefdruktechniek van FM Siebdruck over de gehele bladzijde in kleur afgebeeld. Dit staat niet in verhouding tot de aandacht die wordt besteed aan de techniek van FM Siebdruck:
‘De verhouding tussen de woorden die in de verslaglegging aan de winnende zeeftechniek van FM Siebdruck worden besteed en de grootte en plaatsing van de foto´s, speelt bij de beoordeling van de vraag of de grenzen van een toelaatbaar citaat zijn overschreden evenwel een beslissende rol. Het hof is van oordeel dat aan dit vereiste van proportionaliteit niet is voldaan. Doordat in de verslaglegging geen, althans nauwelijks, aandacht wordt besteed aan de winnende techniek van FM Siebdruk, terwijl daarvan wel een paginavullend beeldcitaat op de omslag van het tijdschrift is opgenomen, moet geconcludeerd worden dat op dit beeldcitaat door de omvang en de plaatsing daarvan in vergelijking met de tekst een zodanige nadruk komt te liggen dat het de functie van versiering verkrijgt en dus ontoelaatbaar is.’
Kortom, in dit geval ‘werkte’ de foto als een -ontoelaatbare- versiering en niet als een geldig citaat.
5. Overige eisen
Men moet goed in het achterhoofd houden dat er in de Auteurswet nog andere eisen staan – die niet direct onderdeel uitmaakten van deze procedure – voor een toelaatbaar beeldcitaat; zo moeten de persoonlijkheidsrechten van de fotograaf in acht genomen worden, en moet, voor zover redelijkerwijs mogelijk, de bron, waaronder de naam van de maker, op duidelijke wijze vermeld worden.
Waar ligt nou de scheidslijn? Deze zaak maakt duidelijk dat de scheidslijn van een geldig citaat dun is. Doorslaggevend kunnen met name zijn de omvang (beeldvullend groot of illustratief klein?) en plaatsing (voorpagina of niet?) van de foto in relatie tot de daarbij ‘behorende’ tekst.
www.rechtspraak.nl/ljn.asp?ljn=BX0988
—
Joost Becker is advocaat Intellectuele Eigendomsrecht en Internetrecht bij Dirkzwager te Arnhem (afdeling IE-IT, e-mail: becker@dirkzwager.nl, telefoon: 026-353 83 77).