Het boek The Borderland Project van Anja de Jong is niet zomaar een fotoboek waarin je naar beelden kijkt. Het is een boek dat de lezer aanzet tot nadenken over de plek waar we leven: de aarde, een speldenknop die je makkelijk over het hoofd ziet vanuit de kosmos. Maar vanuit menselijk perspectief juist een enorme planeet met – nog steeds – vrijwel onbegaanbare gebieden.
In deze tijd van wereldwijd toerisme, waarin secondenwijzers sneller lijken te tikken dan ooit, en steeds meer mensen meer dan ooit zijn gefixeerd op geldelijk gewin – een tijd ook waarin wetenschappers en media ons willen laten geloven dat we alles kunnen regelen als we maar willen – is het een weldaad om te stuiten op een boek vol zwartwit-foto’s die grote en lege ruimtes laat zien. Plaatsen waar de wind onbarmhartig onbarmhartig om je oren fluit, waar je maar een paar dagen of een paar uur kunt verblijven voor de natuurlijke omstandigheden je menselijke bestaantje zonder enige moeite tot een eind maken.
De foto’s van Anja de Jong laten je nadenken over de grote thema’s van ons bestaan. Wat kunnen we? Wat willen we? Waartoe zijn we hier?
Jan Brokken in een van zijn teksten in Borderland: ‘Geen wonder dus dat God in de woestijn aan de mens verscheen. En dat het de plek was om verzocht te worden door de duivel.’ En verder: ‘De heilige Antonius en de heilige Brandaan waren geen zonderlingen. Ze begrepen als eersten dat de zee en de woestijn je naar de grens voeren van het bevattelijke.’
En dat bevattelijke is een moeilijk ding. Anja de Jong bezocht gebieden waar mensen niet of nauwelijks komen: pool, gebergte, woestijn. Haar foto’s laten een wereld zien zoals we die kennen van de beelden die NASA-sondes stuurden vanaf de maan, Mars en verder. Gruis, rotsblokken, grijstonen. Ze geven het gevoel dat we er spijt van moeten hebben dat onze voorvaderen op ontdekkingsreis gingen. Of het nu om de wetenschap was of om het verdienen van geld.
Borderland toont niet alleen de grens tussen natuur en cultuur. Het laat je beseffen dat er iets verandert. De grens schuift op. Eind 19de eeuw was een expeditie nog hachelijk, zoals een gedicht van Bernlef over een tot mislukken gedoemde expeditie van drie Zweden ons leert. Meer onzekerheden dan zekerheden. Die balans lijkt om te slaan. We gaan nu pas op stap als we meer zekerheden dan onzekerheden hebben over onze gezonde terugkeer. De calculerende ontdekkingsreiziger.
Borderland doet wat documentaire fotografie moet doen: het drukt je met de neus op de feiten, én het zet aan tot nadenken.
Het is bewonderenswaardig dat een fotografe jarenlang tegen minieme inkomsten werkt om een dergelijk lange-termijn-project te volbrengen. Het vraagt een doorzettingsvermogen dat hoort bij de bevlogen ontdekkingsreiziger.
• Bekijk zes voorbeelden: Slideshow in Flash
• Verkoopprijs 55 euro, ISBN 90 8082421 6.
Meer informatie op de website van Anja de Jong