Misschien de grootste privé-collectie van ruim vijfduizend fotoboeken van Nederlandse fotografen wordt te koop aangeboden. De muren in het huis van verzamelaar Frans van der Molen zijn op. Na ruim dertig jaar zet hij een punt achter zijn zoektocht in antiquariaten, op internet, op boekenmarkten en in boekwinkels.
In het ruime appartement van Frans van der Molen (74) in Amsterdam-Zuid zijn alle muren behalve van de slaapkamer bedekt met meer dan vijfduizend boeken van Nederlandse fotografen. Hij is al zo’n dertig jaar verslaafd aan verzamelen.
Aanvankelijk kocht Jos van der Molen de fotoboeken. Zij volgde lang geleden een cursus fotografie in de voormalige galerie F32 aan de Prinsengracht in Amsterdam. Samen bezochten ze de toenmalige Canon-galerie aan de Leidsestraat en boekhandel De Verbeelding in de Utrechtsestraat, in die tijd een trefpunt voor fotografen en fotoboekenliefhebbers. Op beide locaties werd op geregelde tijd uitverkoop gehouden. “We studeerden nog en hadden weinig geld, dus moesten we wel in de uitverkoop onze fotoboeken aanschaffen. Zo bespaarden we al gauw twee tientjes – toen nog guldens – op een boek.”, zegt Jos van der Molen. Geleidelijk kwam de interesse te liggen bij de Nederlandse fotografie. Na verloop van tijd besefte Frans van der Molen dat zijn boekenkast een verzameling werd. De reden van de nieuwe oriëntatie was ook pragmatisch: de echte verzamelaar streeft naar een complete collectie en het is onmogelijk om wereldwijd alle fotoboeken te verzamelen. Tien jaar geleden verkocht het echtpaar alles van de buitenlandse fotografen.
“Ik zag dat de Nederlandse fotografie zeker niet onderdeed voor de grote internationale fotografen. Niet dat ik er veel van wist, we kenden de fotografen die voor de krant werkten en we hadden een abonnement op Avenue, dat mooie katernen publiceerde met foto’s van Ed van der Elsken, van Eddy Posthuma de Boer.”
Frans van der Molen ging op zoek naar publicaties van deze fotografen. Vooral de boeken van Ed van der Elsken vond hij prachtig en samen met zijn vrouw Jos speurden ze boekenmarkten, antiquariaten en boekhandels af. Hij staat tijdens het gesprek een paar keer op en komt terug met een fotoboek.
“Het eerste boek wat ik kocht? Ach, ik weet het echt niet meer maar dit boek, Sweet life van Ed van der Elsken, is wel een van de eerste exemplaren dat ik heb aangeschaft.” De strooptochten op de boekenmarkten in Deventer, Dordrecht en Bredevoort werden gezellige uitstapjes. Nu koopt hij vooral via internet.
“De gein is dat je probeert iets te krijgen waar je moeilijk aankomt. En, ik heb de drang van de verzamelaar: ik wil alles hebben wat ooit verschenen is.’
Zo kocht hij na lang zoeken het eerste boek van Rob Hornstra Communism and cowgirls. “Goh, dat je dat hebt,” zei Rob toen hij hem zijn boeken liet signeren, “ik heb ze alleen maar uitgedeeld aan familie en vrienden.”
Volgens Frans van der Molen zijn fotografen ontzettend sociale mensen. “Er zijn hier tientallen fotografen over de vloer geweest om hun boeken te signeren. Ze vinden het leuk als je hen compleet hebt en belangstelling voor hun werk hebt. Ze willen graag vertellen.”
Hoewel geld nooit de drijfveer is geweest voor zijn verzameldrift zijn een aantal boeken uit zijn collectie flink in prijs gestegen.
In de jaren negentig kocht hij Paris Mortel van Johan van der Keuken voor een paar honderd gulden. Het boek doet nu minstens tweeduizend euro.
Hij heeft de eerste drukken van Sanne Sannes, Koen Wessing, Ed van der Elsken. Allemaal zeshonderd, zevenhonderd euro waard. En wat te denken van Beaches van Rineke Dijkstra, ooit aangeschaft voor FL 79,00. Leg nu maar twaalfhonderd euro neer.
Een zekere trots maakt zich van hem meester en zeker als we naar de krenten in de pap vragen. De eerste uitgave Chili september 1973 van Koen Wessing, nog gedrukt op krantenpapier, is hem dierbaar. De boeken van architectuurfotograaf Iwan Baan (in de wereld van de architectuurfotografie is Baan een rockster, schreef de New York Times) en Angele Etoundi Essamba blijven hem boeien.
Maar toch, hij merkt bij zichzelf een verminderd enthousiasme.
Als hij hoort over de waardevermeerdering van een niet aangeschaft boek dan gaat het wringen. De uitgave van Christien Meindertsma Checked Baggage, een droge registratie van in beslag genomen voorwerpen op Schiphol, kocht hij niet. Tot zijn verbazing kan je er nu honderden euro voor krijgen.
Hij vond op internet een bedrijfsfotoboek over de Jong & van Dam van Ed van der Elsken. Het moest €350,00 kosten. Toen hij tot aankoop wilde overgaan was de prijs opgedreven naar €650,00.
Maar de belangrijkste reden om te stoppen met verzamelen is de eeuwige frustratie van de verzamelaar. Die complete collectie krijg je toch nooit. De fotoboeken blijven maar gemaakt worden. “En bijna elke dag ligt er wel een nieuw boek op de mat”, zegt zijn vrouw Jos. Horen we een licht verwijt in haar stem? Ze moeten nu gaan stapelen en stouwen. Keurig op naam en alfabet in de kast zetten gaat niet meer.
Van der Molen heeft een taxateur gevraagd om zijn collectie te waarderen, maar wat de uitkomst is blijft in nevelen gehuld. Hij vind het niet verstandig om een bedrag te noemen. Het liefst zou hij zijn collectie in een keer van de hand doen maar er zijn weinig potentiële kopers en de mogelijke gegadigden, zoals instituten of bibliotheken hebben te weinig geld om een dergelijke aankoop te doen. En dan staat zijn vrouw op, loopt naar een van de boekenkasten en legt het boek It happened on a clear day van Laura Samson op tafel. “Nee, dit boek verkopen we nooit. Moet je zien, ze zet de weerspiegeling in autoruiten om in droombeelden. Dat gaat dus nooit weg. Dit is uniek. Het is trouwens een van onze duurste boeken.” Voor Frans van der Molen is het collectioneren de belangrijkste motivatie geweest maar wat er ook gebeurt, desnoods worden via een veiling alle boeken los verkocht, maar of hij de boeken van Iwan Baan verkoopt, weet hij nog niet.
– door Rogier Fokke en Bert Verhoeff