Commentaar: Jan Soldaat wint geen wereldfotoprijs

De wereld heeft een nieuwe hoog-rendementsketel, gesmeed uit de combinatie van digitale fotografie en snelle communicatielijnen. Weinig energie, hoge opbrengst. De waakvlam van het apparaat brandt in afwachting van een prikkel van de thermostaat. Begin mei werd die geleverd in de vorm van beelden van mishandelde Irakese gevangenen.
Deze foto’s, de belangrijkste die vorig jaar zijn gemaakt, zullen waarschijnlijk geen prijs gaan winnen. Ze zijn ook niet gemaakt door professionele fotografen. Het gaat om de kiekjes die Amerikaanse militairen maakten van hun wangedrag in de gevangenis Abu Ghraib in Bagdad. Ze gaan geen prijzen winnen, maar hun invloed op wat er in de wereld gebeurt, is groter dan welke award dan ook. Misschien zelfs groter dan de foto’s van het napalmmeisje van Nick Ut en van de gedode Amerikaanse militair die halfnaakt in Somalië door de straten werd gesleurd. De fotojournalistiek heeft het nakijken.

De foto’s zijn een combinatie van thuisporno, misplaatste superioriteit, frustratie en ontspoorde groepsdynamiek. Natuurlijk gaat het niet om de foto’s zelf, maar om de beledigende en mensonterende gebeurtenissen die zijn vastgelegd. Doordat er foto’s beschikbaar zijn, is de slagkracht van de informatie echter vele malen groter dan welk dik rapport van welke organisatie dan ook.

De digitalisering heeft van de fotografie een nog democratischer – of beter: toegankelijker – medium gemaakt dan het al was. Veel militairen hebben een digitale camera op zak waarmee ze hun dagelijkse beslommeringen in Irak vastleggen en mailen naar familie en vrienden thuis. Voor het overgrote deel zijn dat beelden die het belang van het familie-album niet ontstijgen. Maar er is ook een niet-overgroot deel en daar gaat het om.
Opmerkelijk is verder dat de foto’s uit de Abu Ghraib-gevangenis op cd’s waren gezet die zijn verspreid onder collega-militairen. Die vermenigvuldiging – tot voor kort wonderbaarlijk maar tegenwoordig vanzelfsprekend – zorgde ervoor dat het materiaal niet geheim te houden was.
Conclusie: er zijn tegenwoordig veel meer foto’s veel sneller beschikbaar. De bediening van de hr-ketel was tot voor kort exclusief voorbehouden aan professionele journalisten. Nu is de thermostaat voor iedereen toegankelijk. Geef het ding de juiste draai en zelfs de machtigste natie ter wereld raakt oververhit.