Ik koester een grote liefde voor mode uit de jaren vijftig, was ooit woonachtig in België, en heb onlangs een boek gelezen van Annelies Verbeke. Het boek Sabena, de pioniersjaren kon bijna niet stuk. De Belgische luchtvaartmaatschappij Sabena werd in 2001 opgedoekt na 78 jaar vluchten over de hele wereld verzorgd te hebben. Romancier Verbeke schrijft in het voorwoord dat het personeel zich niet zozeer luchtpersoneel maar Sabenien voelde, een apart soort mens met een hang naar vrijheid en, in de beginjaren, glamour.
Ergens had ik een boek verwacht met mooie commerciële plaatjes. Zo zoet dat je tanden spontaan uit je mond vallen. Denk aan Paul Huf of Walter Blum. Het begint goed met de omslag: zo’n zachte kaft, zalmroze, die je vaak ziet als omslag van familiealbums. Maar de Hufs en de Blums zijn ver te zoeken, een handjevol uitzonderingen daargelaten. Het boek bestaat voornamelijk uit zwartwit opnames die gemaakt zijn door het personeel, amateurbeelden dus. De foto’s zijn afkomstig uit op onderwerp gesorteerde albums die zich in het archief van het Koninklijk Legermuseum bevinden. Een aanzienlijk deel van de foto’s is gemaakt in Belgisch Kongo, waar Sabena volgens eigen zeggen heeft bijgedragen aan ‘[het verbeteren van] het leven der blanken in de overzeese gebieden [en] een groot gedeelte van de sociale vooruitgang der inboorlingen.’ Verbeke beschrijft een foto ‘die je als hedendaagse Belg ongemakkelijk [stemt]’ en waarop Kongelezen verkleed als vliegtuig aan een soort parade deelnemen.
Toch zitten er ook aardige foto’s bij die het vooruitgangsgevoel van de jaren vijftig en zestig weerspiegelen; onder het personeel waren verdienstelijke fotografen. De kok met hoge muts en volgeladen dienblad waarop patatten en stoofvlees liggen, kijkt vol spanning om het hoekje van de keuken de cabine in. Een glimlach rond zijn mond die plezier in het werk ofwel ondeugd verraadt. Het kleine meisje in een hangmat boven de hoofden van haar ouders, de passagier achter hen die het met gemengde gevoelens aankijkt. Vliegen was een luxe, de hele wereld kwam naar het thuisland: Ella Fitzgerald, Eddy Merckx, Sophia Loren, Maria Callas, Roy Orbison en anderen poseerden stuk voor stuk op de vliegtuigtrappen. De hostesses werden ontslagen als ze trouwden of zwanger raakten, wat hen een aura van begeerlijkheid verleende; verboden vruchten smaken tenslotte het zoetst. Glimmende two tones aan de voeten, witte handschoentjes, corsages, krullen, strikken in de taille; zelfs de zucht naar mode wordt bevredigd. Voorts geeft het boek inzicht in het tijdverdrijf tussen de vluchten door: winkelen, bezienswaardigheden bekijken, andere vliegtuigen bekijken, collega’s in overzeese kantoren bezoeken, bedenkelijke optochten organiseren, ‘inlanders’ fotograferen. Een papiersoort die het zwart uit de toch al contrastrijke foto’s gretig opzuigt hult gezichten van veel Afrikanen in schaduwen. Een goede lithograaf en een minder poreus papier waren geen overbodige luxe geweest.
Een jaar na het verschijnen van verschillende boeken over het o.a. door de Belgen berooide Kongo (o.a. Congo (Belge) van Carl de Keyzer en David van Reybroeck), is het op zijn minst merkwaardig te noemen dat Lido dergelijke foto’s publiceert ter illustratie en viering van het pionierswerk van een luchtvaartmaatschappij. Het boek roept een tweeslachtig gevoel bij me op: de nostalgische glamour spreekt enorm tot de verbeelding, maar die recente terugblikken naar het koloniale verleden van België geven het tegelijkertijd een bittere nasmaak. Uit de inleiding blijkt dat in ieder geval de schrijfster zich daar bewust van is, maar in relatie tot zo’n lijvig boek is het wel wat mager.
Sabena; de pioniersjaren
Tekst: Annelies Verbeke
Lido, 2011
ISBN: 9789055448692