Elliott Erwitt (Parijs, 1928) is een fotograaf van de oude stempel.
Afgezien van de herkenbare kadreringen die veel van zijn foto’s kenmerkt, is het bijvoorbeeld nogal Magnum om te beweren dat foto’s direct herkenbaar moeten zijn. Dit is op het eerste gezicht met veel van zijn foto’s ook wel zo, maar ’t is niet de hele waarheid. Sommige mensen moet je niet te serieus nemen wanneer ze over hun werk praten. Gelukkig ziet Elliott Erwitt zichzelf ook liever als een amateur, inclusief de onbevangen blik.
Mijn kennismaking met de foto’s van Erwitt was een dikke dertig jaar geleden, toen er in een Amerikaans fototijdschrift een portfolio van zijn honden werd afgebeeld. Niet eerder had ik zo naar honden gekeken. Hoe kun je zo springen? Niet dát alle pootjes los van de grond waren – was bekend – maar de manier waarop die allemaal tegelijkertijd even ver boven het straatoppervlak hingen. Hoe moet je je mogelijkerwijs afzetten om zo in de lucht te hangen? Daarin steekt het raadsel dat volgens mij wel degelijk in veel van Erwitts foto’s zit. Het raadsel dat ‘leven’ heet, hoe leg je dat in vredesnaam vast? Wel wat lastiger dan Cartier-Bressons man springend over een plasje – die foto is een draak. Waar vrijwel het hele oeuvre van Cartier-Bresson ondergeschikt is aan zijn theorie, heeft Erwitt niet de neiging alles dat hij tegenkomt moedwillig in een herkenbare stijl te dwingen. Het raadsel verschuilt zich bij hem meer dan eens juist in de ongrijpbaar geachte details, die zich alleen maar laten vangen als je afziet van moedwillige pogingen om in situaties in te grijpen.
Als je even door de duidelijke onderwerpen heen kijkt staan Erwitts foto’s bol van dit soort details. Het zijn deze details die in staat zijn een foto meerdere levens te geven, je doet besluiten een foto na een tijdje nog eens te pakken om te zien of het wel is zoals je dacht. Heeft die hond op de stoep voor de slagerij dat vlees zelf gepikt, of toch gewoon gekregen? Of een man op straat die hand van een vrouw zoent. De foto lijkt op het eerste gezicht, buiten het mooie licht, niet erg bijzonder. Wie kent er geen foto’s van mannen die vrouwen zoenen? Dan wordt je aandacht getrokken door haar glimlach. Is de man een vroegere aanbidder en roest oude liefde dan toch niet? En de twee voorbijgaande heren die dit tafereel aanschouwen? Wat lijken die dan wel te denken? Man-vrouw verhoudingen, ook al zo’n graag gefotografeerd onderwerp.
De fotografie van Elliott Erwitt kent grofweg twee kanten, die soms wat in elkaar overlopen.
Aan de ene kant zijn er die direct herkenbare thema’s, inclusief beeldrijm, lichtvoetige humor en gevatte observaties die je overal in het dagelijks leven kunt tegenkomen wanneer je daar oog voor hebt. Meliger varianten ervan kom je soms bij amateurkiekjes tegen, dan meestal geënsceneerd. Erwitt weet het heel precies te doceren. Door zijn spitsvondige manier van kijken naar dit ondermaanse staat hij een beetje bekend als de nar onder de fotografen, daarom op een misplaatste manier wel eens als wat tweederangs beschouwd. Om een nar te kunnen zijn moet je, zoals u weet, vaak slimmer zijn dan de rest, anticiperen op wat anderen denken dat komen gaat om heel berekend wat onverwachts te doen. Je ziet het aan zijn pretoogjes in een melancholieke achtergrond. Erwitt is psycholoog, kent het dier in de mens. Dat maakt zijn foto’s vrijwel altijd doeltreffend. Door Elliotts’ hondenfoto’s ben ik anders naar mensen gaan kijken.
Doet deze (buiten)kant van Erwitt het goed in boeken en als eerste kennismaking; een verdienste van de kleine overzicht-tentoonstelling zoals die nu in het Gemeentemuseum van Helmond te zien is, is dat de melancholieke kant van Erwitt wat meer nadruk krijgt. Daar ontstaan de beelden die – let op mijn woorden! – op den duur tijdlozer zullen blijken. Observaties als: een groepje jongens die met trompetten door de straten loopt, een intiem moment van zijn eerste vrouw met hun kindje, een hartverscheurende Jacqueline Kennedy tijdens de begrafenis van haar man, een dansend stel in Valencia, een jongetje en een man bij een vrachtauto in Moskou, een gezinnetje aan tafel in Wyoning, Fidel Castro tussen een groepje medestrijders, dan weer een hond die op een lange aanlegsteiger in het water staat te turen of een in het huwelijk tredend stel in Servië wiens naast hen zittende vriend de meer gelukkige lijkt. Schijnbaar weinig spectaculaire onderwerpen, zonder grappen en grollen.
Foto’s die stuk voor stuk misschien door andere fotografen gemaakt hadden kunnen worden, of zelfs in de betere familiealbums te vinden zijn. Maar wat een geweldige foto’s! Zijn uitspraak: ‘I think it’s about time we start taking photography seriously by treating it just as a hobby’ komt hier in een heel ander daglicht te staan. Zo dicht liggen ze tegen het leven aan dat de fotografische waarde er van niet bij iedereen meteen doordringt. (Groter contrast dan met Cartier-Bressons’ stijlvolle maar gevoelloze observaties van hoeren in Barcelona of donkere jongetjes die in een wit dorp rondrennen lijkt me haast niet mogelijk.) Het is bij deze foto’s dat we even in de ziel van de nar die Elliott heet mogen kijken.
Een indeling van de tentoonstelling op grond van deze twee kanten van Erwitt, had denk ik een interessantere kijk op zijn fotografie opgeleverd dan die wat lullige thema-tjes met als dieptepunt ‘nudism’. De drukken, die hij nog altijd zelf schijnt te maken zijn mooi, maar erg aan de zware kant. Op veel foto’s is, al valt er licht op een wit voorwerp, geen spoortje wit te herkennen. Heeft dit ook iets te maken met die andere, diepere kant van Erwitt? Leuk is, dat we eens wat van zijn documentaires kunnen zien. Misschien geen hoogstandjes maar vol medeleven met toch af en toe weer die humoristische touch. Niets voor een dvd-boxje?
Wanneer Cartier-Bressons’ foto’s alleen nog van historische waarde zijn, zullen die van Erwitt overal voor gebruikt worden, op covers, kalenders en andere gebruiksvoorwerpen prijken. Ondanks alle boeken die er met zijn werk verschenen, begrijp ik het bezit van Snaps te moeten koesteren, tot op heden denk ik het meest adequate overzicht van één van de fotografen die tot de grootsten van zijn generatie behoort. Voor wie geen tijd heeft om naar de rimboe af te reizen is er ook in Amsterdam een leuke kleine selectie te zien van Erwitts New York foto’s. Gallerie Wouter van Leeuwen, Hazenstraat 27.
De eigenaar praat u graag bij over Elliott Erwitt.
Theo Niekus
Straatfotograaf
Gemeentemuseum Helmond
info@gemeentemuseumhelmond.nl
www.gemeentemuseumhelmond.nl
Galerie Wouter van Leeuwen
www.woutervanleeuwen.com
wend@planet.nl
PhotoQ’s multimedia: Elliott Erwitt on photography