Kort geleden is Das Prinzip verschenen, de eerste monografie met fotografische werk van Johannes Schwartz.
Het boek van de aan de Rietveldacademie opgeleide en werkzame Schwartz (München 1970) bevat 26 foto’s in kleur en zwart-wit. De eerste afbeelding is een foto uit de serie ‘Winkel’ uit 2007 en de laatste een beeld uit de reeks ‘Kinderhütten’ uit 1998. Daar tussen vinden we foto’s, steeds één uit de opeenvolgende series, die je als interieurs, stillevens of landschapdetails zou kunnen omschrijven.
Maar dan weet je nog niets. Een duidelijk kenmerk in Schwartz’ werk is de afwezigheid van personen, terwijl op één uitzondering na, alle beelden nadrukkelijk het resultaat van menselijke activiteiten vastleggen. In ‘Rembrandt’ uit 2005 is een schilderij van een museumwand verwijderd. Wat overbleef, een in drie tonen geschilderd oppervlak op de plek waar het schilderij hing en de twee haken en kettingen waarmee het bevestigd was, vormt in combinatie met de houten museumvloer, een loper en de plint een nieuw, onverwacht beeld.
In zijn algemeenheid zou je kunnen zeggen dat elke foto, naast de presentatie van een bepaald tafereel, een kanttekening plaatst bij het betreffende genre. Schwartz’ stlllevens bijvoorbeeld, waarvan hier ‘Vasen’ uit 2001 is afgebeeld, voldoen aan de eigenschappen van het genre, maar ondergraven het ook doordat er iets niet helemaal klopt.
Ook zijn interieurs moedigen de kijker aan, zeker na het lezen van het bijschrift, verder te denken dan het tafereel op de foto. Titels als ‘Kinderhütteninterieur’, ‘Behandlungszimmer’, ‘Blindenzimmer’ en ‘Model’s room’ refereren enigszins uitdagend aan ons persoonlijk voorstellingsvermogen en/of onze kennnis van de wereld.
In het mooi gedrukt en sober vormgegeven boek vinden we op een los bijgevoegde pagina een kort essay van de kunsthistoricus Moritz Küng. De beknopte tekst geeft enkele duidingen aan het hermetische werk van Schwartz. ‘De fotograaf toont een werkelijkheid met een dubbele bodem, die niet eenduidig is en door de toeschouwer op basis van de titel slechts schijnbaar te ontcijferen is. Een werkelijkheid die de complexiteit van de beelden nog verhoogt.’ ‘Door zijn strategie van subtiele versluiering van de context is Schwartz een moderne commentator van de veelzijdige en soms ongrijpbare werkelijkheid.’
Zo zou je de fotografie van Johannes Schwartz met een parafrase van de uitspraak van een bekende Nederlandse dichter kunnen omschrijven als: ‘Kijk maar, je ziet niet wat je ziet’.
Han Schoonhoven
Das Prinzip
fotografie: Johannes Schwartz
tekst (engels en duits): Moritz Küng
gebonden, 60 pagina’s, met 23 foto’s in kleur en zwart-wit
uitgever: Van Zoetendaal, Amsterdam
prijs: 25 euro
• Voor meer informatie over fotograaf en boek, zie: www.vanzoetendaal.nl