In 1975 luidden de eerste twee regels uit Minamata (1975) van W. Eugene Smith: ‘This is not an objective book. The first word I would remove from the folklore of journalism is the word objective.’ Deze regels zijn zonder meer ook van toepassing op Liquid Land, een zeer persoonlijk boek waarin fotografe Rena Effendi mensen portretteert, die onder gevaarlijke omstandigheden te midden van ernstige olievervuiling en industrieel verval op het Azerbeidzjaanse Absheron schiereiland leven.
Met Liquid Land tilt Effendi de steeds populairder wordende reflectieve, conceptuele documentaire fotografie naar een hoger plan. Niet alleen stelt Effendi de praktijk van de documentaire fotograaf ter discussie, tevens verbindt zij opnamen gemaakt in het huidige Azerbeidzjan met foto’s die haar vader, een entomoloog, eerder van vlindersoorten uit deze regio maakte. Dit ogenschijnlijk vergezochte concept waarin de foto’s van de vlinders gecombineerd worden met de documentaire fotografie van Effendi werkt echter wonderbaarlijk goed.
In het twintig pagina’s tellende voorwoord mijmert Effendi over de relatie tussen vader (wiens verzamelwoede resulteerde in een fotografische collectie vlinderfoto’s) en (fotograferende) dochter. Het leidt tot reflecterende teksten als: ‘As I hunt after human stories, waiting for a picture or spending frustrating hours, days or months trying to gain acces to some of my subjects, I remember my father’s elusive Brahmaea, and this memory pushes me to be more patient and less possessive of time.’
Effendi’s weloverwogen woorden vinden gemakkelijk aansluiting bij haar foto’s. Welbeschouwd bestaat Liquid Land uit twee delen. Het voorwoord bevat de gedachtegang van Rena Effendi die wordt geïllustreerd met oude ‘amateuropnamen’ waarin haar vader figureert.
In het tweede deel van het boek vindt, na een korte inleiding, een synergie plaats van de foto’s van vader en dochter. Allereerst komen de foto’s van vlinders uit de regio op esthetisch vlak overeen met Effendi’s portretten, een verbintenis die vooral op kleur lijkt te zijn gebaseerd. Opmerkelijk genoeg blijken er ook andere raakvlakken te zijn tussen de vlinders en de bewoners van het schiereiland. Net als de vlinders blijken ook de bewoners van het schiereiland breekbaar en hun ondergang/verdwijnen lijkt onvermijdelijk. Het boek draagt niet voor niets de ondertitel On an endangered species of people.
Effendi schrijft verder: ‘[…] as I often feel guilty about the photographs I take of people in desperate situations. After I have my picture, I leave them behind, not much changed, them still limping… In too many of my pictures, I arrive to find a version of hell on earth, but people still tidy themselves up and their places before I point my camera at their mess. I often leave conflicted about my job, my purpose, and think about what my father said about evolution: nature is not communist – some thrive, some merely survive.’
Het enige minpunt van het boek zit echter in het eerste tekstgedeelte. De inleidende reflectieve tekst is weliswaar mooi, maar uiteindelijk vertelt Effendi te veel. Zo legt zij in de laatste pagina van de inleiding uit welke connectie zij zelf ontdekte tussen de vlinderfoto’s van haar vader en haar eigen documentaire foto’s. Deze expliciete uitleg over de opbouw van de sequentie is overbodig. De fotografe neemt de lezer teveel bij de hand en biedt nauwelijks mogelijkheid tot interpretatie van een wonderlijke serie foto’s waarin schoonheid en lelijkheid elkaar visueel in evenwicht houden.
Liquid Land
Foto’s: Rena Effendi & Rustam Effendi
114 pagina’s
Uitgever: Schilt Publishing
ISBN: 978-9053307892
Veel foto’s uit Liquid Land zijn te zien op de website van Effendi’s agent The Institute