Architectuurfotografie lijkt van alle fotografische genres wel het meest vanuit de techniek gedefinieerd. Een technische camera of anders wel een shift-lens lijken het absolute minimum om de strakke foto’s te maken die als architectuurfotografie worden herkend.
Drie recente publicaties, twee boeken van architectenbureaus en het jaarboek 2004-2005 van het Nederlands Architectuur Instituut, verstaan zich elk op eigen wijze met dit cliché.
Het knalrode boek Hollandse realist van De Zwarte Hond – Karels Van der Meer architecten ziet er qua beeldkeuze, op één hoofdstuk na, uit als een klassiek architectuurboek: maquettes, kaartjes, plattegronden en smetteloze, rigide gecomponeerde foto’s, waarin het altijd mooi weer is.
Voor het hoofdstuk ‘Ruimte’ werd een opdracht verleend aan de fotograaf Raimond Wouda. Zijn foto’s van verschillende projecten van het bureau zijn weliswaar zeer gestyleerd, maar laten enige levendigheid en mysterie toe door de onnadrukkelijke aanwezigheid van bewoners en gebruikers van de gebouwen.
Het jaarboek Architectuur in Nederland biedt naast een selectie van dertig recente bouwprojecten een overzicht van architectuur-prijzen,
-tentoonstellingen, -boeken en -manifestaties.
De introducties van de projecten zijn geïllustreerd met technisch knappe foto’s van een groot aantal verschillende fotografen. Hoewel ze allemaal voldoen aan het heersende idee van architectuurfotografie zou je onderscheid kunnen maken tussen ‘preciezen’ en ‘rekkelijken’. De eerste groep wordt vertegenwoordigd door fotografen als Jannes Linders, Jan de Vries en René de Wit. In hun foto’s zien we ‘bouwvolumes’ en licht en niets anders dan dat.
Binnen de fotografie van de ‘rekkelijken’ is meer ruimte voor menselijke activiteiten en speelt de omgeving waarin het gebouw is neergezet vaak een belangrijke rol. Daartoe behoren met name Hans Werleman en Jeroen Musch.
Van die laatste is ook een ‘foto-essay’ opgenomen, waarin Musch door middel van luchtfoto’s een idee geeft van het gecontroleerde Nederlandse landschap en de projectfoto’s in een context plaatst.
Het boek Thuis/At home van het bureau Heren 5 architecten stelt nadrukkelijk de bewoners/gebruikers van de ontwerpen centraal. Het bureau probeert het contact met de toekomstige bewoners verder te brengen dan het gebruikelijke ‘woonwensen-‘ en ‘leefstijlenonderzoek’.
Dat is ook op te maken uit de fotoselectie. Alleen in de bijlage zijn klassieke architectuurfoto’s (in zwart-wit) opgenomen. De rest van het boek biedt de fotografen Kees Hummel en Arjen van Veelen alle ruimte om bewoners van verschillende projecten te introduceren. Zij zijn gefotografeerd in hun oude en hun nieuwe behuizing en door de journalist Hans van der Beek uitgebreid geinterviewd. Niet alle foto’s zijn even geslaagd, de studioportretten van de bejaarde bewoners van het woon-zorgcentrum Lishof schieten mijns inziens hun doel voorbij: want het gaat om de mensen in hun huizen, lijkt mij zo. Maar het uitgangspunt van deze publicatie kan vruchtbaar blijken, omdat de dialoog tussen architecten en bewoners nadrukkelijk aan de orde komt.
Sommige architectuurfoto’s ogen nogal artificieel. Die zijn waarschijnlijk iets te veel opgepoetst in Photoshop. Dat kunstmatige kan een kwaliteit zijn, maar het is niet ondenkbaar dat het resulteert in doodsaaie beelden.
Wanneer architecten en andere consumenten foto’s willen zien die zo veel mogelijk op de maquette lijken, is het een optie. Maar architectuur heeft meer kenmerken dan alleen de vorm en de kleur. Het in de architectuurfotografie toelaten van de maatschappelijke betekenissen van een gebouw zou het genre wat kunnen verlevendigen.
Han Schoonhoven
Hollandse Realist.
De Zwarte hond
Karelse Van der Meer architecten
redactie: Jeroen de Willigen, Jurjen van der Meer en Catja Edens
fotografie: Raimond Wouda e.a.
NAi uitgevers
• meer informatie: www.naipublishers.nl
Architectuur in Nederland Jaarboek 2004>05
samenstelling: Anne Hoogewoning, Roemer van Toorn, Piet Vollaard, Arthur Wortmann
diverse fotografen
foto-essay: Jeroen Musch
NAi uitgevers
• meer informatie: www.naipublishers.nl
Thuis/At home
Heren 5 architecten
fotografie: Kees Hummel met Arjan van Veelen
interviews: Hans van der Beek
Uitgeverij Valiz
• meer informatie: www.valiz.nl