Hij was psycholoog, filmer, docent, schrijver en fotograaf. In de publiciteit rond de overzichtstentoonstelling, de monumentale monografie en zijn films legt men nadruk op zijn surrealistische uitingen. Dat is begrijpelijk, want daarin was Van Moerkerken tamelijk uniek in Nederland. Toch is het geen groot deel van zijn werk en wat mij betreft zeker niet het belangrijkste, fotografisch gezien.
Emiel van Moerkerken (1916-1995) groeit op als enig kind in een intellectueel, artistiek en welgesteld gezin in Haarlem. Vader is schrijver en hoogleraar cultuurgeschiedenis. Moeder fotografeert en al jong kan hij gebruik maken van de beschikbare spullen. Zijn ouders nemen hem regelmatig mee naar Parijs, waar hij zijn eerste serieuze foto maakt. Op zijn vijftiende krijgt hij een Leica cadeau. Van Moerkerken gaat acteren en ambieert een carriere als filmer. Op de ‘Film Technische Leergang’ leert hij ondermeer Joris Ivens kennen.
Vanaf 1935 werkt hij als filmer en als fotograaf. Hij reist veel en Parijs blijft de favoriete bestemming. Daar bezoekt Van Moerkerken spontaan kunstenaars en fotografen die hij bewondert. Hij vraagt André Breton of hij in het surrealistische topblad Minotaure kan publiceren. Maar Van Moerkerken is naar eigen zeggen ‘een saloncommunist, met reserves’ en waagt het Bretons bewondering voor Trotsky te nuanceren. Waarop de aanvoerder van het surrealisme hem de deur wijst. Hij wordt geen leerling van Man Ray, want dat blijkt onbetaalbaar. Gelukkig stuit hij op Paris de Nuit en raakt bevriend met de maker van dit bijzondere fotoboek: Brassaï. Met de publicatie Reportages in licht en schaduw in 1947, feitelijk de eerste monografie van een Nederlandse fotograaf, lijkt hij zijn surrealistische periode af te sluiten.
Van Moerkerken onderscheidt zich vooral met fraai gestyleerde portretten van schrijvers die hij bewondert en wat ik het best kan omschrijven als modelstudies van knappe jonge vrouwen. De fotograaf is pas in zijn vierenveertigste jaar getrouwd en noemde zichzelf tot die datum een ‘coureur des femmes’, tegenwoordig zouden we hem, iets minder poëtisch, omschrijven als ‘womanizer’. Maar dat die attitude fantastische beelden heeft opgeleverd, mag uit deze tentoonstelling blijken. Hij was ook een goede straatfotograaf, werkend vanuit bijzondere standpunten en met fijnzinnig gevoel voor mooie lichtmomenten. In de expositie en het boek zien we dat hij talloze landen bezocht. Maar zoals dat bij veel fotografen gebeurt, inspireert de eigen omgeving (in zijn geval Nederland en Parijs) hem tot de beste opnamen.
Dit retrospectief biedt een even esthetisch als degelijk overzicht van het fotografisch oeuvre van Emiel van Moerkerken. En in een naastgelegen zaal kan de bezoeker zijn meest uitgesproken korte films bekijken, waaronder Volgend jaar in Holysloot. In deze film, waaraan Van Moerkerken en zijn zoon Bruno twintig jaar werken, wandelt hij als blinde de halve wereld over om uiteindelijk weer in het polderdorp te belanden. In 1983 wordt ‘Holysloot’ uitgebracht en bekroond met een Gouden Kalf voor Beste Korte Film. Op een contemporain mens zal de expositie weinig surrealistisch overkomen, maar het veelzijdige werk van deze buitenstaander in de Nederlandse fotografie krijgt hier een waardige presentatie. Waarmee het Fotomuseum Den Haag verder bouwt aan haar reputatie eigenzinnige en interessante persoonlijkheden een plaats te bieden.
Emiel van Moerkerken Retrospectief
tot 4 september in Fotomuseum Den Haag
Stadhouderslaan 43 Aldaar
monografie:
Emiel van Moerkerken
fotografie: Emiel van Moerkerken
samenstelling: Bruno van Moerkerken en Minke Vos
gebonden, 24,5 bij 29,5 cm, 256 pagina’s met circa 300 zwart-wit foto’s
uitgever: d’ jonge Hond
Prijs: € 69,50
dvd:
Emiel van Moerkerken, avant-gardist
7 korte films, 59 minuten
samenstelling en uitgave: EYE filminstituut Nederland
prijs: € 14,95
voor een geanimeerd vraaggesprek met Van Moerkerken:
http://boeken.vpro.nl