Boek en tentoonstelling Erwin Blumenfeld: His Dutch Years 1918-1936 kan men opvatten als een reconstructie van diens ontwikkeling tot fotograaf. De expositie en publicatie zijn samengesteld door Fotomuseum Den Haag.
Het is verbazingwekkend dat er nog geen film aan het leven van Erwin Blumenfeld (Berlijn 1897 – Rome 1969) is gewijd. Hij ontving het ijzeren kruis, een hoge Duitse onderscheiding, voor zijn moed tijdens de Eerste Wereldoorlog. Maar aan het eind van de oorlog deserteerde hij. Zijn moeder gaf hem aan en Blumenfeld moest na een korte detentie terug naar het front. Als zakenman in Amsterdam mislukte hij, om zich vervolgens te ontwikkelen tot een succesvol modefotograaf in Parijs en later in New York. Blumenfeld zocht het gezelschap van avant-garde kunstenaars, maakte collage’s en tekende, schreef proza en poëzie. Hij hield van ‘practical jokes’ en mocht graag mensen voor de gek houden.
Op een warme dag in augustus 1929 werd Blumenfeld in Zandvoort gearresteerd omdat hij zijn badpak tot op zijn middel had afgerold. Hij moest een boete van vijftien gulden betalen en verloor door deze arrestatie de mogelijkheid om Nederlands staatsburger te worden. Aan het eind van de jaren dertig werd hij een bekend fotograaf in het swingende Parijs, maar bij het uitbreken van de Tweede Wereldoorlog sloot men hem vanwege zijn Duitse staatsburgerschap op in een kamp. Samen met vrouw en kinderen vluchtte hij in 1941 via Marokko naar New York. Als modefotograaf verwierf hij daar een sterrenstatus, kreeg zeer goed betaalde opdrachten en werkte met de beste redacteurs en de beroemdste modellen.
Tentoonstelling en boek richten zich op de periode die Blumenfeld in Nederland doorbracht. Het is de levensfase die aangeduid wordt met de lastig vertaalbare term ’the formative years’, wat vooral betrekking heeft op zijn ontwikkeling als fotograaf. In 1918 verliet Blumenfeld Berlijn en ging in Amsterdam met zijn verloofde Lena Citroen samenwonen. Hij opende, nadat andere zakenplannen strandden, een winkel in luxe lederen damestassen. Ook die zaak liep niet zo best en toen Blumenfeld na een verhuizing in de nieuwe locatie een donkere kamer aantrof, stortte hij zich op de fotografie.
Zijn winkel ging steeds meer als portretstudio fungeren en Blumenfeld experimenteerde in de donkere kamer met allerlei ‘artistieke’ technieken.
In 1932 kreeg hij bij de bevriende kunsthandelaar Carel van Lier zijn eerste expositie. De pers was niet gecharmeerd van zijn experimenten. De recensies uit 1933, over zijn tweede tentoonstelling bij Van Lier, getiteld Cinquante têtes des femmes, waren een stuk positiever. Blumenfeld had zich verder bekwaamd in de toepassing van solarisaties, dramatische lichteffecten en meervoudige opnamen en afdrukken. Met deze technieken portretteerde hij – van dichtbij en nauw gekaderd – vrouwen uit zijn kennissenkring en vrouwelijke klanten. Daarnaast fotografeerde hij naakten. In 1935 werden zijn foto’s voor het eerst in Frankrijk gepubliceerd, in het tijdschrift Photographie. In het daaropvolgende jaar verstigde hij zich in Parijs, werd geïntroduceerd bij bekende kunstenaars en bouwde allengs een bloeiende fotografiepraktijk op.
De catalogus bestaat uit 88 fotopagina’s in duo-toon en vier verhalen over werk en leven van Erwin Blumenfeld. De kunsthistorica Helen Adkins schrijft over Blumenfeld’s contacten met kunstenaars van de revolutionaire Dada-beweging en zijn collage’s in het betreffende idioom. Wim van Sinderen, senior conservator van het Fotomuseum Den Haag, gaat in op de Hollandse jaren van Blumenfeld, beschrijft zijn karakter en vertelt over de haat-liefde verhouding die de fotograaf had met dit ‘moeraslandje’. Fleur Roos Rosa de Carvalho, studente kunstgeschiedenis, schrijft over samenstelling en receptie van beide Nederlandse tentoonstellingen van Blumenfeld. In het laatste verhaal haalt zoon Henry Blumenfeld herinneringen op aan zijn vader.
Het boek is mooi verzorgd en biedt een interessant en onderhoudend overzicht van de Hollandse jaren van deze beroemde fotograaf.
Han Schoonhoven
Erwin Blumenfeld: His Dutch Years 1918-1936
Fotografie: Erwin Blumenfeld
Eindredactie: Wim van Sinderen
Teksten: Helen Adkins, Henry Blumenfeld, Fleur Roos Rosa de Carvalho, Wim van Sinderen
Uitgave: Fotomuseum Den Haag en Veenman Publishers
Paperback, 164 pagina’s
Engelstalig, met een los tekstkatern in het Nederlands
Prijs: 39,95 euro
De tentoonstelling Erwin Blumenfeld, Zijn Hollandse jaren 1918-1936 is tot en met 26 november te zien in Fotomuseum Den Haag, Stadhouderslaan 43.
• Voor informatie over en foto’s uit deze tentoonstelling, zie: www.fotomuseumdenhaag.nl