Ed Ruscha’s gebruik van de fotografie in zijn boeken is ongrijpbaar en in bibliotheken weet men ze nauwelijks te catalogiseren. Bij een tentoonstelling in het Parijse museum Jeu de Paume zijn de inkijkexemplaren hoog aan twee pilaren aan kettinkjes gehangen.
– door Taco Hidde Bakker
In het kleine Parijse museum Jeu de Paume, in de schaduw van het machtige Louvre, wordt eer betoond aan het bescheiden fotografische œuvre van de Amerikaanse kunstenaar Ed Ruscha. Vooral bekend van zijn schilderijen, waarin woorden en taal een prominente rol spelen, heeft Ruscha sinds 1962 furore gemaakt met in beperkte oplage gedrukte fotoboekjes (de meeste meten circa 12 x 17 cm) met titels als Twentysix Gasoline Stations, A Few Palm Trees, Dutch Details, Crackers en Some Los Angeles Apartments. Het verkleinwoord is hier nauwelijks op zijn plaats, de boekjes hebben welhaast de cultstatus bereikt en men moet flink in de buidel tasten om een exemplaar te bemachtigen.
In plaats van het Photographe in de titel van de tentoonstelling, had er evengoed kunnen staan Artiste du livre, Auteur of Éditeur. Voor Ruscha zijn de foto’s ondergeschikt aan de boekvorm. Hij is geïnteresseerd in het ‘authorship in bookform’ en het ’thumbing through pages’, zoals hij vertelt in Michael Blackwood’s documentaire Ed Ruscha 4 decades uit 2005, die in een apart zaaltje vertoond wordt. De foto’s zijn inderdaad niet zo bijzonder als men de boeken niet raadpleegt en ook deze geven hun geheimen pas prijs na geduldige beschouwing. Wat dat betreft is het jammer dat men het de bezoeker van de tentoonstelling niet gemakkelijk maakt en de inkijkexemplaren hoog aan twee pilaren aan kettinkjes heeft gehangen. In vitrinetafels centraal in de zaal liggen al Ruscha’s boekwerken als incunabelen uitgestald, keurig voorzien van kartonnen steunvormen en plastic bandjes om de bladzijden bijeen te houden. Het is bevreemdend om de boeken zo geheiligd te zien, onaanraakbaar als de Mona Lisa (wier status ze nog niet bezitten) en deze afstandelijkheid maakt dan ook dat weinigen behalve de zaalwachters zich geduldig in de ruimte begeven.
De muren rondom tonen vooral de ontstaansgeschiedenis van de boeken. Er hangen van aantekeningen voorziene contactvellen, een werkvel van het leporello-boek Every building on the Sunset Strip met aanwijzingen voor de drukker en een recentelijk door Sylvia Wolf ontdekte collectie vroege, nog niet seriematige reeks foto’s waarvan vele gemaakt zijn op Ruscha’s reis door Europa in 1961. Fascinerend aan die vroege foto’s is dat ze vooruitwijzen naar de latere fotoboeken en schilderijen. Hij heeft goed gekeken naar Eugène Atget en Walker Evans; er zijn veel etalages te zien en reclames op muren en langs autowegen. Een eerste consequentere reeks is er met de fotoserie Products, massaconsumptieprodukten als Oxydol, Spam en Campbell’s Soup eenvoudig midden in het kader geplaatst gefotografeerd. Tekst is duidelijk in beeld en dit zien we ook vaak terugkeren op de foto’s in de boeken; op een gebouw aan de Sunset Strip staat bijvoorbeeld alleen het woord The te lezen en de tankstations uit Ruscha’s eerste publicatie Twentysix Gasoline Stations zijn omgeven door tekst.
Ruscha’s gebruik van de fotografie in zijn boeken is ongrijpbaar (in bibliotheken weet men ze nauwelijks te catalogiseren), alles pendelt tussen archivering en narrativiteit, tekst en beeld, stilstand en beweging, localiteit en universaliteit en anonimiteit en persoonlijkheid. Zogeheten alledaagse onderwerpen als appartementen, zwembaden, palmbomen en tankstations zijn op een eenvoudige, onopgesmukte, schijnbaar anonieme, soms terloopse manier gefotografeerd. Maar tegelijkertijd zijn de onderwerpen wel Ruscha’s persoonlijke fascinaties en zo krijgt het werk alsnog een autobiografisch karakter. De Gasoline Stations bijvoorbeeld (Ruscha noemt ze ‘zooming architecture’), staan alle langs de route van Ruscha’s geboortestad Oklahoma City naar zijn woonplaats Los Angeles. De hoezen en platen uit Records behoren tot Ruscha’s eigen collectie. Veel pagina’s blijven wit, reeksen met foto’s van kleine vuurtjes en zwembaden worden mysterieus afgesloten door respectievelijk foto’s tonende een glas melk en een gebroken glas.
Als aanvulling is er nog een zaaltje ingericht met kleurenfoto’s die Ruscha maakte voor omslagen van kunsttijdschrift ARTnews, hologrammen en ander werk.
Elke dag om 15:30 worden er twee films van Ruscha vertoond. Maar dit alles doet nauwelijks terzake en leidt af van wat alle aandacht verdient: de boekjes.
Ed Ruscha – Photographe
Tentoonstelling
31.01 – 30.04.2006
Jeu de Paume, site Concorde
Parijs
• www.jeudepaume.org
Publicatie
Ed Ruscha – Photographer
Steidl/Whitney Museum 2006
Taco Hidde Bakker is student MA Photographic Studies, Leiden