Fotocollectie Stork 1868–1983: van staalkaart tot familiealbum

Geen fabriek is fascinerender dan een machinefabriek; deze fabriek der fabrieken maakt het bestaan van alle andere industrie mogelijk.
In 1868 werd in Hengelo (O.) de Koninklijke Machinefabriek Gebr. Stork & Co NV opgericht. Tot 1983 werden hier tot de verbeelding sprekende producten als stoommachines, tand- en vliegwielen, cilinders, schoepen, turbines en ventilatoren vervaardigd.

Vrijwel meteen vanaf het begin werd fotografie ingezet om alle facetten van het leven in en om de fabriek in beeld te brengen. De firma Stork voorzag in goed opgeleide en gemotiveerde werknemers door onder meer medezeggenschapsraden, een eigen vakopleiding, woningen, tuinen, verenigingen voor gymnastiek en toneel. Vele fotovan het leven, scholing en vermaak rondom het bedrijf belandden in albums, die vaak ter gelegenheid van een jubileum aan een van de directeuren aangeboden werden. In een losbladig fotosysteem, bedoeld voor documentatie en opdrachtwerving, werden fotovan producten geplakt.
Een beteuterd kijkende oude baas, in werkkleding en met arbeiderspet, poseert in een bomkrater waaromheen zich een spaghetti van stalen buizen krult. De foto waarop dit oorlogstafereel te zien is, maakt deel uit van de omvangrijke fotocollectie Stork (ca. 25.000 negatieven, 15.000 prints en 400 albums), die in het Historisch Centrum Overijssel te Zwolle ondergebracht is. Fotohistorica Mirelle Thijsen, specialist op het gebied van industriële- en bedrijfsfotografie in Nederland, heeft uit deze collectie thematische selecties gemaakt die nu in de vorm van een tentoonstelling en een boekpublicatie te bekijken zijn.

Niet alleen een illustratie van de ontwikkeling, gloriedagen, oorlogsschade en neergang van een groot-industriële onderneming, ook een stukje Nederlandse fotogeschiedenis wordt in dit beeldverhaal weerspiegeld. Het tijdperk Stork valt (toevallig of niet?) nagenoeg samen met het analoge fototijdperk. De fotouit de beginperiode werden door (anonieme) vakfotografen gemaakt. Later fotografeerden ook eigen werknemers en bij Stork in dienst zijnde fotografen. Een kleine blik naar buiten bieden de kleurenfotodoor F. G. Stork gemaakt tijdens vakanties en zakenreizen. Buitenstaanders Cas Oorthuys en Nico Jesse bezochten de Storkfabrieken in jaren vijftig om het productieproces te fotograferen. Frits J. Rotgans maakte panoramafotovan de fabrieks- en kantoorgebouwen in Hengelo. De stakingen uit de periode van neergang (1977-1983) werden in grofkorrelige zwart-wit fotografie gedocumenteerd door sociaal geëngageerde fotojournalisten als Han Singels, Bert Nienhuis en Dolf Toussaint. De betrokkenheid blijkt uit de kleine afstand die zij houden tot de werknemers, waaronder zich reeds vele Turkse en Marokkaanse gastarbeiders bevinden. De fotografie tot de jaren zeventig is vooral statisch, formeel en afstandelijk. Maar dit tekent ook de onderwerpen van deze foto fabriekshallen, loodzware machines, arbeid die staand of zittend werd verricht en vooral uit herhaling van dezelfde handelingen bestond.

Centraal in de tentoonstellingsruimte staat een lange tafel (met zadeldak) afgedekt met glas waaronder originele afdrukken getoond worden. Vreemde eenden in de bijt zijn twee juweeltjes van fotovan Onnes Kurkdjian aarop witgeklede mannen te zien zijn in een labyrint van hoog opgetaste suikerzakken. (Onduidelijk is wat deze fotomet Stork van doen hebben.) In twee vitrinetafels liggen de opengeslagen albums, productcatalogi, periodieken en voorlichtingsbrochures met titels als Machinefabriek Stork in kort bestek of Meisjes in de metaalindustrie. Beeldschermpresentaties completeren het geheel maar zijn nauwelijks van toegevoegde waarde. De fotohierop zijn te kort te zien (en de tekst te lang), trillen of zijn door breedbeeld uit hun originele verhouding getrokken. Dit is overigens maar een kleine smet op de tentoonstelling voorzien van met zorg en aandacht gekozen selecties fotodie in goed betitelde subgroepen onderverdeeld zijn.

Een prachtig kleinood is de door Piet Gerards vormgegeven publicatie in de vorm van een leporelloboek, uitgevouwen een lengte van zoacht meter metend. Hopelijk draagt dit bijzondere boekwerk taalkaart en familiealbum van ruim een eeuw fotografie in en rondom het Storkconcern ij aan een blijvende erkenning van het volgens Thijsen onderschatte belang van bedrijfsfotocollecties voor storische kennis over industrie, bedrijfsleven en maatschappelijk leven.r/>

Taco Hidde Bakker

Tentoonstelling: Fotocollectie Stork 1868-1983: van staalkaart tot familiealbum in Historisch Centrum Overijssel, Van Wevelinkhovenstraat (hoek Eikenstraat), Zwolle. Te zien van 16 september 2006 januari 2007.
Rondleidingen met oud-Storkfotograaf Gerrit Kuipers op 25 oktober, 22 november en 7 december van 14.00-15.30 u. Deelname is gratis. Aanmelden via tel. 038-4266300
Lezing door Mirelle Thijsen op 23 november om 20.00 u. Toegang gratis.

Publicatie: Mirelle Thijsen, Fotocollectie Stork: van staalkaart tot familiealbum, Veenman Publishers, Rotterdam 2006
ISBN 90 8690 028 3
EAN 97 890 8690 028 2

www.historischcentrumoverijssel.nl
www.veenmanpublishers.com
www.geheugenvannederland.nl (ruim 10.000 fotoonline uit de Storkcollectie)