Foto’s horen onbehagen op te roepen

Het doornemen van Underexposed leidt tot een lange optocht van herinneringen. Interessant is de grote aandacht voor censorship by omission: de zelfcensuur die media zichzelf opleggen omdat ze vermoeden dat ze de lezers met bepaalde beelden te zeer schokken.
Niet alleen over journalistieke nalatigheid, ook over alle andere vormen van censuur gaat het boek: publicatieverboden, propaganda, verdraaien van de werkelijkheid. Je zou het kunnen omschrijven als een poging het in het boek opgenomen citaat van Aldous Huxley te ontzenuwen: ‘Dat de mens niets leert van de lessen uit de geschiedenis is de belangrijkste les die de geschiedenis ons leert.’ In elk geval biedt het boek schatten aan lesmateriaal voor fotoredacteuren en hun hoofdredacties.
En in deze onzekere tijden biedt het ook de krantenlezer een handvat om te beoordelen wat een foto te vertellen heeft. Underexposed geeft het begrip ‘schokkende foto’ een andere waarde. Wie zich realiseert hoeveel foto’s de afgelopen decennia niet zijn gepubliceerd of veel later, weet meteen dat er ook tegenwoordig historisch belangrijke beelden onzichtbaar blijven voor een groot publiek. En dat niet alleen ouderwetse manipulatie van overheidswege een rol speelt, maar ook de afweging van journalisten die balanceren tussen de drang tot het brengen van all the news that is fit to print en de verantwoordelijkheid voor het uitgeven van een massamedium.

Media maken hun keuzes niet alleen vanuit het oogpunt van waarheidsvinding. Sentimenten en economische motieven spelen een rol. Roemrucht is de verklaring van de Britse tabloid The Sun uit de tijd van de Falklands-oorlog: ‘Een krant die slechts een deel van de waarheid vertelt, is een miljoen keer te verkiezen boven een krant die de waarheid vertelt om zijn land te schaden.’

De samensteller van Underexposed, de Britse foto-professor Colin Jacobson, spreekt in zijn voorwoord iedereen moed in: ‘Een bepaalde mate van verwarring of dubbelzinnigheid is niet per se gevaarlijk wanneer we worden uitgedaagd om na te denken over het betreffende onderwerp en ons zorgen maken over de samenhang. Foto’s hebben een belangrijke rol te vervullen als veroorzakers van onbehaaglijkheid. Als we niet verontrust raken over bepaalde aspecten van de visuele geschiedenis (…), zijn we zelfvoldaan of kijken we naar de verkeerde foto’s.’

Colin Jacobson (redactie): Underexposed – Censored Pictures and Hidden History. Vision On Publishing, 176 pagina’s; circa €41,-. ISBN 1903399211.

Edie Peters