Het is onvermijdelijk, onontkoombaar zijn laatste boek, want op 30 juli is hij overleden. Philip Mechanicus, De laatste keuze, bevat het beste en meest opmerkelijke werk van een fotograaf met een geheugen en een woordenschat.
Op 20 oktober 2005 is in het Stedelijk Museum De laatste keuze uit het fotografisch woordenboek van Philip Mechanicus, zoals het voluit heet, gepresenteerd.
In ruim tweehondervijftig foto’s en tweeënzestig korte teksten maakt Mechanicus de kijker en lezer deelgenoot van wat hij zag en wat hij vond.
De oudste foto is een opname van zes vosjes uit 1950, uit de tijd dat de veertienjarige Philip zijn schooluren verspijbelde en met zijn eerste camera door Artis zwierf. De jongste foto betreft een portret van boezemvriend Sipke Huismans, gemaakt op 28 mei van dit jaar.
Philip Mechanicus, mijn vroegere buurman, was de eerste fotograaf met wie ik uitvoerig over fotografie heb gesproken en wiens werk ik – ten behoeve van de Geschiedenis van de Nederlandse fotografie in monografieën en thema-artikelen – beknopt heb beschreven. Hij heeft lang rondgelopen met het idee een boek te maken over wat hij noemde ‘de fenomenologie van het Amsterdamse straatkind’, want hij was ervan overtuigd dat die uit het straatbeeld zou verdwijnen.
In dit boek zijn enige fraaie voorbeelden van deze pre-occupatie opgenomen en worden in de teksten verbonden met herinneringen aan zijn eigen naoorlogse jeugdjaren in de geruïneerde Jodenbuurt van Amsterdam. Het Waterlooplein, in het hart van die buurt en Artis waren plekken waar Mechanicus veel rondhing en foto’s maakte.
In verschillende teksten zijn prachtige details over het dagelijks leven in die tijd vastgelegd.
Als portretfotograaf fotografeerde hij vele vertegenwoordigers van met name het culturele leven in Nederland. Schrijvers, musici, schilders en collega’s heeft hij op de voor hem karakteristieke wijze geportretteerd. Zonder veel omhaal of aanwijzingen, met een grijze achtergrond, één lamp en zijn Hasselblad.
Een afdruk van een zes bij zes negatief moest altijd iets hoger dan breder zijn om een werkelijk vierkante indruk te maken, stelde hij eens vast.
Ooit vroeg ik hem hoe hij voor zijn vrije portretten modellen koos. Blijven kijken en wachten op het juiste moment, daar kwam het zo’n beetje op neer. Hij gaf een voorbeeld. Volstrekt overtuigd en evenzeer ironisch merkte hij op dat het gelaat van Johan Polak, eminent uitgever te Amsterdam, lange tijd niet rijp was om door hem te portretteren. Kort nadat het gezicht van Polak in de ogen van Mechanicus die gewenste rijpheid had bereikt, kwam hij te overlijden. Toen was hij te laat.
Ten aanzien van de techniek was Mechanicus een purist. In dit boek spreekt hij zich daar een paar keer over uit. ‘Ik heb het meer op zwart-wit dan op kleur. En daar in loop van de tijd meer theorieën voor ontwikkeld en bedacht dan mogelijk. Zwart-wit is niet de waarheid want daar heb je niets aan. Zwart-wit is kleurloos.’ En: ‘Zwart-wit is als de bliksem: loud and clear. Bij kleur moeten alle symbolen en betekenissen eerst ontrafeld en gedecodeerd worden, buiten gevecht gesteld en ontmaskerd voordat enig andere en minder nuttige boodschap zich in de hersenen ontvouwd.’
Aan het eind van het boek vinden we teksten van Mechanicus’ oude vrienden K. Schippers en Sipke Huismans. Schippers schrijft over de mentale bewegelijkheid van Philip Mechanicus en definieert dit fotografisch woordenboek als een eerbetoon aan alles wat op het punt staat te veranderen.
Huismans vertelt over de eerste ontmoeting met de jonge Philip en de laatste verjaardag van de fotograaf.
In dit boek zijn ernst en luim onafscheidelijk. Philip Mechanicus kon zichzelf even goed serieus nemen als relativeren. Het boek opent met zijn quote ‘Wat ik zie doet niet onder voor wat ik niet zie.’
Han Schoonhoven
Philip Mechanicus, De laatste keuze
Uit het fotografisch woordenboek van …
Foto’s en teksten van Philip Mechanicus
Nawoord K. Schippers en Sipke Huismans
Vormgeving Henrik Barends
324 pagina’s met ± 250 foto’s in duotoon
Uitgeverij Voetnoot
27,50 euro
Tot en met 4 december is er in het Stedelijk Museum Amsterdam een kleine tentoonstelling met voornamelijk schrijvers- en Japanse portretten van Mechanicus te zien. Dit boek kan daar ook bekeken worden.