In het Museum Catharijneconvent, het statige Utrechtse huis voor de christelijke cultuur, opende op 17 juni een tentoonstelling over de hedendaagse geloofbeleving binnen de traditionele Nederlandse religies: ‘De God van Nederland. Hedendaagse fotografie’.
De hedendaagse fotografie bestaat uit vier grotere series van twee fotografen en twee fotografenduo’s. In de entree van de expositie hangen enige tientallen pagina’s uit het dagblad Trouw, waarin het onderwerp het afgelopen jaar in woord en beeld werd uitgediept.
De fotografietentoonstelling is, in overleg met Nicolette Bartelink van het museum, samengesteld door gastcurator Colin Huizing. Hij vroeg Ari Versluis & Ellie Uyttenbroek beelden van geloofgemeenschappen te maken. Gertjan Kocken fotografeerde religieuze locaties. Maurice Scheltens stelde stillevens samen, bestaand uit of met verwijzingen naar christelijke symbolen en attributen. Anuschka Blommers & Niels Schumm deden waar zij het best in zijn: portretten maken, in dit geval van kerkelijke gezagsdragers en voorgangers.
De fotografen heten in de catalogus nog ‘jong’, maar hebben zonder uitzondering al een behoorlijke staat van dienst. Kocken staat bekend om zijn grote topografische foto’s van locaties waar een ramp heeft plaatsgevonden.
Voor deze tentoonstelling maakte hij strakke opnamen van interieurs van historische en moderne kerkgebouwen. Het oog wordt steeds richting de kansel geleid. Daarnaast fotografeerde hij het Utrechtse Anna-retabel uit 1500, waar tijdens de beeldenstorm alle gezichten zijn uitgehakt. Een curieuze foto in zijn bijdrage is het beeld van een wat oubollige slaapkamer waar tussen 1945 en 1961 Maria 56 keer in het raam is verschenen.
In zijn fraai gestileerde stillevens gaat Scheltens speels en soms uitdagend om met de christelijke symboliek. Een foto van een rol prikkeldraad, hout, een hamer en een doos spijkers is getiteld D.I.Y., do it yourself.
De werkwijze van het duo Versluis & Uyttenbroek kan mij al enige tijd niet meer bekoren. De persoonlijkheid van hun modellen is per definitie ondergeschikt aan hun concept. De tien foto’s met steeds twaalf portretjes van ouderlingen, donateurs, vrijwilligers, jonge gelovigen etc. zijn zeker decoratief, maar werken mijns inziens vooral clichébevestigend. Elke vertegenwoordiger van een door de fotografen samengestelde groep houdt zich aan de dresscode en wordt in een voorgeschreven houding gefotografeerd.
Geen gebrek aan persoonlijkheid in de portretten van Blommers & Schumm. De parmantige Antoine Bodar contrasteert fraai met een monumentale Kardinaal Simonis. De foto van de vrijgemaakt-gereformeerde predikant Wiersma en zijn echtgenote komt exact overeen met de markante uitstraling van dit echtpaar op de opening. André Rouvoet en Majoor Bosshardt zijn prachtig in beeld gebracht. Ook het zwart-wit portret van de groep seminaristen getuigd van de gevoeligheid en het vakmanschap van het fotografenduo.
In de catalogus lezen we dat de titel van de expositie afkomstig is uit Dichtertje van Nescio. De God van Nederland was voor de auteur vooral de personificatie van de geest van de samenleving ‘voor zoover mij die benauwt en bedreigt’. Dit moet de wat oudere lezer met een christelijke achtergrond bekend voorkomen. Opmerkelijk genoeg komen die benauwdheid en schuldgevoelens niet aan de oppervlakte in deze presentatie. De band met God wordt nu blijkbaar heel anders beleefd dan hoe ik het mij herinner. Gelukkig maar.
Naast de fotoseries zijn in de catalogus ook de Trouwpagina’s in samenvatting opgenomen. De 50 afleveringen van deze serie zijn rijk geillustreerd met foto’s van Jörgen Caris, Werry Crone, Joël van Houdt en Chris Keulen. Ze geven een verrassend gevarieerd en genuanceerd beeld van het christelijk leven in ons land. De kunsthistoricus Adi Martis schreef een helder stuk over de fotografie van Blommers & Schumm, Kocken, Scheltens en Versluis & Uyttenbroek. Hij plaatst hun werk in een historisch perspectief met een beknopt vertoog over naoorlogse ontwikkelingen in de (documentaire) fotografie.
In zijn korte essay stelt Lodewijk Dros vast dat ‘de christelijke religie er nog steeds in slaagt een aanzienlijk deel van de Nederlanders te inspireren’. Want: ‘ook komende zondag zitten er meer mensen in de kerk, dan op de tribunes van het betaalde voetbal’. Het geloof zorgt voor ‘cohesie in de gemeenschap’, onder andere door het vele christelijk geïnspireerd vrijwilligerswerk, waardoor het geloof ‘een belangrijk gebinte van de samenleving is gebleven’.
Han Schoonhoven
De God van Nederland. Hedendaagse fotografie
Tentoonstelling
Tot en met 1 oktober
Museum Catharijneconvent
Lange Nieuwstraat 38 in Utrecht
Catalogus
Fotografie: Anuschka Blommers & Niels Schumm, Gertjan Kocken, Maurice Scheltens en Ari Versluis & Ellie Uyttenbroek
Teksten: Nicolette Bartelink, Elma Drayer, Lodewijk Dros, Colin Huizing, Adi Martis en Guus van den Hout.
Plus samenvattingen van de redactionele artikelen en de fotografie uit de Trouw.
Paperback, 204 pagina’s, foto’s in full-colour
Uitgeverij Waanders
Prijs: 22,50 euro
• meer informatie en beeldmateriaal bij: www.degodvannederland.nl