Ongeveer één keer in de vijf jaar verschijnt er een boek van Bertien van Manen, de internationaal vermaarde fotografe met de zeer persoonlijke documentaire aanpak. Let’s sit down before we go heet de nieuwste publicatie, met foto’s uit Oost-Europa, geselecteerd en geordend door de Britse fotograaf Stephen Gill.
Het is een Russisch gebruik om voordat je op reis gaat, met je gezelschap na te denken over de tocht die je onderneemt. De laatste jaren heeft Bertien van Manen minder gereisd dan ze gewend was. Persoonlijke omstandigheden maakten dat onmogelijk. Evengoed kon de samensteller kiezen uit ongeveer 15.000 opnamen die de fotografe tussen 1991 en 2009 maakte in Rusland, Georgië, Kazakhstan, Moldovië, Siberië, Tatarstan en Uzbekistan.
Van Manen spreekt Russisch en logeert veel bij de mensen thuis: hospita’s of collega-fotografen waarmee ze vaak een band krijgt. Haar amateuristisch ogende cameraatjes zijn niet bedreigend, ze kan ook op intieme en/of kwetsbare momenten een foto maken. In 1994 kwam A hundred summers, a hundred winters uit, het boek dat de internationale doorbraak van Bertien van Manen markeert.
Stephen Gill, volgens Martin Parr ‘An emerging force in British photography’, selecteerde 96 opnamen, waarvan een zevental opvallend overbelichte beeldelementen bevat: verschillende gezichten en een naakt kind dat op zijn kop hangt, lijken door het flitslicht uit de foto geknipt. Het is de stijlfiguur die Gill in zijn boek Coming up for air ook heeft gebruikt. In dat boek demonstreert hij een dermate experimentele aanpak dat zoiets eigenlijk niet opvalt.
Die afwijkende foto’s in Let’s sit down before we go zijn door de samensteller gegroepeerd: op de drie eerste beeldpagina’s van het boek en verderop naast elkaar. In alle overige foto’s heeft de verdeling van het licht niet dit ingrijpende effect. Ze brengen de reeks ongetwijfeld opzettelijk uit balans. Na vele malen heen en weer bladeren en lang nadenken over de werking van deze conceptuele ingreep, vind ik dat dit het ritme van de beelden onaangenaam verstoord en schade doet aan het verhaal.
In het interview dat op 25 november in de Volkskrant verscheen, vertelt Van Manen over de drukproeven van A hundred summers, a hundred winters die sinds 1994 in haar werkruimte hangen. Ze zijn verkleurd met de tijd, het magenta wordt prominent. Dit kleurenschema heeft de fotografe overgezet op de foto’s die daarvoor in aanmerking komen. Dat heeft wel wat, ook in deze selectie. We worden een bejaard familie-album ingetrokken. Niks mis mee, zeker niet wanneer het zulke spannende foto’s betreft (familie in nachtkleding en met blote voeten op het ijs, glimlachend).
Op de site van Wim de Wagt vertelt Van Manen dat ze heel consciëntieus een dagboek bijhoudt. Dat maakt nieuwsgierig, veel foto’s zouden mijns inziens nog sterker worden door een goed geformuleerde aanwijzing. Je zou je kunnen voorstellen dat er over vijf of tien jaar een derde Oost-Europa boek verschijnt, maar nu één waarin beeld en tekst in een perfect evenwicht worden gepresenteerd. Ik ken wel een paar mensen die de foto’s en aantekeningen tot een prachtig geheel kunnen smeden.
Let’s sit down before we go
fotografie: Bertien van Manen
beeldselectie en redactie: Stephen Gill
linnen band met kleurendruk, 23,8 bij 20 cm, 104 pagina’s, 96 kleurenfoto’s
uitgever: Mack
prijs: €35.00
tien foto’s uit dit boek: www.bertienvanmanen.nl