De zes jaar die Donald Weber (Canada, 1973) in Rusland en Oekraïne doorbracht, vond zijn weerspiegeling in even ongemakkelijke als ingrijpende boek Interrogations. Het hoofdbestanddeel van het door Teun van der Heijden zeer fraai vormgegeven boek, bestaat uit portretten van verdachten tijdens het politieverhoor. Deze portretreeks, werd gelauwerd tijdens World Press Photo, maar is niet het enige dat het boek te bieden heeft.
De prijswinnende portretten in Interrogations staan niet geheel op zichzelf. Het boek bestaat uit drie delen. Een, uit foto’s bestaand proloog, een middenstuk getiteld ‘Interrogations’ en een geschreven epiloog.
In de proloog worden naast duistere landschappen en vrouwen, een aantal gevangenen, ‘Zeks’, opgevoerd. Deze vormen een verband met de personen uit het middendeel. Welke band precies blijft onduidelijk, maar de foto’s uit het proloog bieden vooral een sfeer, die, hoe vaag ook, lijkt te dienen om de kijker richting te geven. Het proloog geeft wellicht een impressie van hetgeen Weber zag en hoorde in de zes jaar die hij in de regio doorbracht. De sfeer uit de proloog sluit naadloos aan bij de sfeer de tekst van Larry Frolick in het epiloog oproept. De gefotografeerde gedetineerden vormen in ieder geval het voorland voor een deel van de ondervraagde personen uit het centrale gedeelte van Interrogations.
In het boek zelf wordt echter niet expliciet vermeld dat het hier gevangenen betreft. Door het ontbreken van context, die zelfs in de epiloog grotendeels achterwege blijft, waardoor de kijker nauwelijks te weten komt wat de specifieke inhoud is van de foto’s. Hierdoor ontstaat in het boek een spanning, die gevoed wordt door de sfeer die Weber in het proloog oproept.
Critici zouden kunnen opperen dat Weber een subjectieve (westerse) blik op de ‘Ander’ heeft. Een ‘westerse’ blik op de voormalige Sovjet-Unie zoals we die kennen uit werk van bijvoorbeeld Luc Delahaye.
Weber zal zelf de laatste zijn om dit te ontkennen. Zoals hij in zijn essay ‘Confessions of an Invisible Man’ verwoordt: “The photos in this book were (…) the inevitable product of a Western artistic sensibility confronting the mystery of the Other.” Weber stelt hierbij vragen over zijn eigen rol als fotograaf. Dat werkt zowel verfrissend als ontnuchterend.
Juist de vragen over subjectiviteit, waarheid en authenticiteit maken Interrogations zo bijzonder. Waar in de proloog wellicht een subjectief sfeerbeeld domineert, komt het consequent direct gefotografeerde centrale deel aan als een mokerslag. Wat we daarin zien is echt, en dat voelt onaangenaam.
We aanschouwen verschillende verdachten tijdens het verhoor in Oekraïense verhoorkamers. Doordat Weber erg dicht op de huid van ondervraagden zit, worden hun emoties haarfijn en zonder opsmuk getoond. Het leidt tot een claustrofobische ervaring. De ondervragers zelf komen niet of nauwelijks in beeld. Een hand en een pistool die tegen het hoofd van een verdachte wordt gedrukt vormen het enige fysieke bewijs van hun aanwezigheid.
Naar eigen zeggen kostte het Weber jaren om het vertrouwen van de politiefunctionarissen te winnen. Na verloop van tijd werd zijn aanwezigheid niet meer opgemerkt en kon hij als ‘fly on the wall’ de foto’s van deze schrijnende taferelen maken, waarbij de fotograaf zich afzijdig houdt. Hoewel hij een ellendige situatie aanschouwt en toont, kiest hij geen partij. We zien verdachten die zich schamen, in huilen uitbarsten, angst en pure paniek. Weber legt de momenten waarin mensen onder fysieke en psychische drukt staan scherp en ondubbelzinnig vast.
De serie roept de vraag op hoever je je als fotograaf ‘afzijdig’ kunt houden van dit soort situaties? Juist met deze beklemmende vraag lijkt Weber bezig te houden, en met Interrogations sleept hij de kijker mee in dit voyeurisme. Juist door te blijven fotograferen dwingt hij de lezer na te denken over wat deze ziet.
De foto’s die Weber in het post-Sovjet tijdperk maakte kan men zien als een nieuw hoofdstuk uit de inmiddels uitdijende hoeveelheid ‘westerse’ boeken over het toenemende verval in de ex-Sovjetstaten, maar het boek gaat vooral over een universeel probleem waarin de mens in de moderne staat is verworden tot de speelbal van macht. Deze onzichtbare object macht, die wereldwijd hetzelfde is en hetzelfde doet met hen die eraan onderworpen worden. In de ogen van Weber zijn dit zowel de politiemensen als de verdachten, een relativering van het dader-slachtoffer perspectief. ‘No one in these photographs is innocent, for they have traveled beyond the realms of common experience. Their fate as subects of Power – as interrogators or as prisoners – gives them a special distinction they will carry to the grave.’
Interrogations (2012)
Fotografie: Donald Weber
Tekst: Larry Frolick, Donald Weber
Uitgever: Schilt Publishing
Vormgeving: Teun van der Heijden
Softcover | 160 pp | 22×24,3×18,3 cm
Taal: Engels
ISBN: 9789053307595
Prijs: € 29,90