‘De hele expositie bevindt zich beneden N.A.P.’ stelt Swart tijdens een rondleiding door zijn tentoonstelling. Het is een soort dubbele ironie: Swart’s fotografische epos over water in ons lage land wordt gepresenteerd in souterrain en tuinhuis van Huis Marseille, het onderste deel van het kleine edoch imposante fotomuseum aan de gracht.
Land van lucht en water heet de tentoonstelling; het halverwege november uitgebrachte boek draagt de titel Het Lage Land, beide komen voort uit dezelfde reeks opnamen die Swart de afgelopen vijf jaar vanuit een kleine helicopter heeft gemaakt. Het boek is uitverkocht, een aanvullende reden om deze op en top Nederlandse expositie te bezoeken.
Ons lage land is fraai en opmerkelijk gevarieerd, gezien vanuit helicopterperspectief. Swart zocht en vond talloze bewijzen van de eeuwige strijd tegen het water in de Rijn- en Maasdelta. Het water neemt tijdens watersnoden, het water geeft aan de kwelders èn met indrukwekkende inspanning van dijkenbouwers en droogmalers aan de ontelbare polders in dit land. Het natuurgeweld en noeste menselijke arbeid lieten zichtbare sporen achter, die – en dat heeft de fotograaf goed gezien – vanuit de lucht het best waarneembaar zijn.
Swart bezocht en onderzocht interessante land-waterconfrontaties op de grond. Hij maakte aantekeningen en stippelde op basis van zijn stafkaarten een efficiënte route uit voor de volgende vlucht. Het uurtarief voor piloot en helicopter is vergelijkbaar met dat van een notaris, dus probeerde hij elke keer zoveel mogelijk ter zake doende opnamen te maken. Soms was er ook sprake van een onvermijdelijke impuls. Zo bezocht Swart met de auto begin vorig jaar De Maas bij Belfeld. Het hele sluizenstelsel stond onder water. Gelukkig kon hij nog diezelfde dag een helicopter regelen.
In de beelden van deze waterlandschappen is de geschiedenis zichtbaar. De overstromingen, inpolderingen, ontpolderingen, bedijkingen en landaanwinningen op significante plekken in Nederland zijn uiterst helder – en ik moet zeggen buitengewoon fraai – in beeld gebracht. Lang geleden fotografeerden Aart Klein en Carel Blazer de Deltawerken. Klein vertelde mij dat de rijksoverheid nooit serieuze interesse voor zijn werk heeft getoond. Siebe Swart stuitte op vergelijkbare desinteresse bij overheidsinstanties als bijvoorbeeld het Ministerie van Infrastructuur en Mileu (dat vroeger Rijkswaterstaat heette). Ik kan daar niet bij. Samen met Buitenlandse Zaken zou dat ministerie deze beelden moeten aankopen, een paar duizend fraai gebonden boeken laten drukken en via elke Nederlandse ambassade in de wereld onder belangstellenden verspreiden.
Siebe Swart / Land van Lucht en Water
Tot en met 26 februari in Huis Marseille
Keizersgracht 401 in Amsterdam
Swart stelde een waterland-abc samen: www.huismarseille.nl
Het project op facebook: www.facebook.com/HetLageLand