Om het Nederlands voorzitterschap van de Europese Unie te markeren ontving Henk Pröpper, directeur van het Nederlands Literair Productie- en Vertalingenfonds en auteur, de opdracht een boek samen te stellen waarin het fenomeen Europa gewogen zou worden.
Hij koos drie schrijvers en één fotograaf die hun ideeën over ons continent hebben verwoord en verbeeld. De auteurs Hafid Bouazza, Bas Heijne en Michaël Zeeman schreven ieder een essay, waarin zij vanuit hun persoonlijke achtergrond een zienswijze op Europa schetsen. De fotograaf Maarten van Schaik ging op geheel eigen wijze op zoek naar Europese straatbeelden.
Alle vier worstelen met de idee van de Europese Gemeenschap. Europa, kunt u mij daar het adres en telefoonnummer van geven; om Gerard Reve nog maar eens te parafraseren.
Ook in het ‘Woord vooraf’ van deze uitgave wordt de twijfel over de Europese eenwording manifest. Maria van der Hoeven, Minister van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap en Medy van der Laan, Staatssecretaris van Cultuur en Media, constateren een zekere spanning in de perceptie van de Europese samenwerking tussen de oude en de nieuwe leden van de E.G.: scepsis versus enthousiasme. En misschien is dat enthousiasme van de tien nieuwe lidstaten vooral economisch gemotiveerd, omdat de tien nieuwe landen ‘mogelijk grotere welvaart verwachten’. Maar Van der Hoeven en Van der Laan blijven optimistisch over ‘de Europese gedachte: meer dan een gemeenschappelijke markt, meer dan open grenzen: een levenshouding.’
De fotograaf en de schrijvers kregen een ruim geformuleerde opdracht. De auteurs waren daardoor in staat hun herkenbare eigen verhaal te vertellen. De fotograaf verbleef enige tijd in Brussel, het huidige adres van de Europese Gemeenschap.
Uit de verzamelde beelden heeft hij vierentwintig foto’s gekozen die kenmerkend zijn voor zijn fotografische attitude. Reflecties, harde schaduwen, verschillende beeldlagen en overwegend zachte kleurnuances leiden tot raadselachtige composities, die de kijker als het ware zelf moet reconstrueren. Het zijn details van een grote Europese stad, waarin menselijke aanwezigheid nauwelijks een rol lijkt te spelen: lege parkbanken, schuttingen, kale takken, kasseien en glimmende rails reflecteren het eeuwenoude, bijna uitgeputte zonlicht.
Deze foto’s sluiten naadloos aan bij Van Schaiks autonome oeuvre dat door Willem van Zoetendaal van de gelijknamige galerie in de wereld wordt gezet. Ook de opdrachten die Van Schaik realiseerde rond de bouw van de Amsterdamse Zuid-as en de Queen Mary 2 kon hij op vergelijkbare manier naar zijn hand zetten.
De beelden in dit boekje zijn uitermate geschikt om – enigszins melancholiek – in weg te dromen. Zoals bij de vierde foto uit zijn serie: langs de kale takken naar de schaduw die zij werpen op een hoge hemelsblauwe, witbewolkte schutting, waarboven, in het beige namiddaglicht een groot nieuw kantoorgebouw staat te glanzen: het Europees Parlement. Daar zetelen de vierduizend Europarlementariërs die dit boekje ter gelegenheid van het Nederlands voorzitterschap cadeau krijgen. Hopelijk hebben ze de tijd om er even in te kijken.
Han Schoonhoven
Dromen van Europa
In opdracht van het Ministerie van van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap
Samenstelling en inleiding Henk Pröpper
Teksten van Hafid Bouazza, Bas Heijne en Michaël Zeeman
in het Nederlands, Engels, Duits en Frans
Fotografie Maarten van Schaik
Bert Bakker Amsterdam 2004
Gebonden, 25 bij 16,5 centimeter