Magdalena Pilko wint Steenbergen Stipendium

De winnaar van het Steenbergen Stipendium 2008 (5000 euro) is Magdalena Pilko van de Koninklijke Academie voor Beeldende Kunst. De winnaar van de Publieksprijs Steenbergen 2008 (1000 euro) is Willem Popelier, eveneens van de Koninklijke Academie voor Beeldende Kunst.
Juryrapport Steenbergen Stipendium 2008 Uitgesproken door Kim Knoppers, voorzitter jury steenbergen Stipendium, op donderdag 2 oktober 2008 om 17 uur in het Nederlands Fotomuseum

Inleiding Dames en heren, van harte welkom op deze uitreiking van het Steenbergen Stipendium. In het bijzonder natuurlijk voor genomineerden maar ook de studie-coördinatoren van de verschillende academies.

Ook dit jaar bezochten een driekoppige jury weer de academies op zoek naar aanstormend talent. De jury voor het stipendium bestond dit jaar uit Marnix Goossens, fotograaf. Dit jaar kreeg hij de eervolle opdracht van NRC en het Rijksmuseum om Document Nederland te maken, te zien vanaf 29 november in Huis Marseille in Amsterdam. Daarnaast bestond de jury uit Ron Mandos galeriehouder in Rotterdam en op de Amsterdamse Prinsengracht en mij zelf, freelance-curator en organisator, dit jaar voor het eerst bij het Steenbergen Stipendium betrokken.

Elk jaar bezoekt de jury die kunstacademies, die een aparte richting fotografie hebben. Dit zijn: De Koninklijke Academie van Beeldende Kunsten Den Haag, Academie voor Kunst en Vormgeving St. Joost, AKI Enschede, Gerrit Rietveld Academie Amsterdam en de HKU Utrecht. Eind juni begon de jury weer aan de omvangrijke klus om in zeer korte tijd naar alle hoeken van Nederland te reizen. Om aldaar aandachtig het werk van jong fotograferend Nederland te bekijken. Ook dit jaar was er weer veel goed werk te ontdekken tussen de projecten van de ruim 100 studenten.

Criteria Ook dit jaar kozen wij weer afstudeerders waarvan wij hoge verwachtingen hebben voor de toekomst. Waarbij gezegd moet worden dat we niet alleen van deze genomineerden hoge verwachtingen hebben maar ook van een aantal anderen die om diverse redenen niet zijn geselecteerd. Omdat het Steenbergen Stipendium eindexamenwerk van kandidaten van heel verschillende pluimage met andere onderwerpen, andere stijlen, andere technieken en andere materialen bekijkt, is het misschien aardig een kijkje in de jury- keuken te geven. Waar hebben we als jury dit jaar op gelet? -We hebben gezocht naar mensen waarvan het werk qua vorm en qua inhoud een eenheid vormt. Naar mensen die lang, grondig en vol overgave te werk zijn gegaan waardoor hun projecten staan als een huis. -Daarnaast hebben we bewust gekozen voor een heel scala aan fotografie uiteenlopend van documentaire tot autonoom, van video tot gevonden fotografie. Dit representeert het brede veld van de fotografie. -Werk van wervende fotografen hebben we ook met grote aandacht bekeken maar niet beloond met een nominatie. Dat is geen strikt beleid. Er zaten echter geen makers bij waardoor de jury werd verrast, ontroerd, overtuigt of geprikkeld. Terugkijkend naar de geschiedenis van het Steenbergen Stipendium blijkt dat wervende fotografen zelden doordringen tot de nominaties. -Tenslotte hebben we gelet op presentatievorm en professionaliteit. Sluit de presentatievorm aan bij de inhoud? En hoe kun je fotografie op een andere manier presenteren? We zijn blij met de mooie tentoonstelling hier in het Nederlands Fotomuseum waaruit dat naar voren komt. -Bovenal was het belangrijk dat het werk bij ons alledrie een onuitwisbare indruk had gemaakt en kwam bovendrijven uit de kakofonie aan beelden die wij op onze ronde tegenkwamen. Ik wil dan ook benadrukken dat de genomineerden unaniem zijn gekozen.

En dan nu, laat het tromgeroffel maar horen, het juryrapport!

Het juryrapport

Academies Eerst zal de jury wat algemene opmerkingen maken waarmee de studiecoördinatoren al dan niet hun voordeel mee kunnen doen. Dan zal ik kort stilstaan bij de genomineerden in alfabetische volgorde. Vervolgens onthul ik de winnaar van het Steenbergen Stipendium 2008. Tenslotte maakt Arend Dikkers van de Steenbergen Stichting de winnaar van de publieksprijs bekend.

Vorige jaar werd door de jury o.l.v. Miriam Bestebreurtje opgemerkt dat, ik citeer,: “op sommige academies nogal wat beweging lijkt te zijn. Het is interessant om de komende jaren te kijken hoe dat verder zal gaan”. Hoe is dat verder gegaan? Omdat ik zelf voor de eerste keer juryvoorzitter ben past dit jaar voor mij nog enige terughoudendheid. Na uitvoerig overleg met Marnix Goossens en Ron Mandos vielen een aantal zaken op.

*In algemene zin vonden wij dat er de meeste academies schitterende publicaties van de eindexamenstudenten presenteerden.

*Daarnaast speelt de manier waarop het werk tentoongesteld wordt tijdens de eindexamens een steeds belangrijker rol. Dit is een positieve ontwikkeling maar gaat helaas niet altijd goed.

*Waar we van schrokken is dat er nog steeds te weinig aandacht blijkt te zijn voor de presentatie van de studenten, dan bedoel ik niet van hun werk, maar de presentatie naar het publiek toe. Natuurlijk staat het werk op nummer één en moet het voor zich spreken. Toch getuigt het van professionaliteit als je als maker naast je werk staat en uitleg geeft als er belangstelling wordt getoond, ook al moet dat tien keer per dag. Kun je er niet bij zijn, zorg dan dat er korte informatie te vinden is op een logische plek dichtbij je werk. Voor een groot aantal mensen kan een korte tekst een ingang zijn om met nog meer interesse naar het werk te kijken. En wat te doen als er een koper voor je werk is? Zorg dat je weet wat je werk waard is. Helaas kom je er in deze tijd niet meer met goed werk alleen. Een schone taak voor de kunstacademies lijkt ons om hun studenten nog beter voor te bereiden op de wereld van tentoonstellingen, opdrachtgevers en kopers.

*Tenslotte nog een opmerking betreffende de docenten. Aan de Nederlandse kunstacademies werken goede en ervaren docenten daarover is iedereen het eens. Wel hoorden we van een aantal studenten dat zij ervaren te dwingend een bepaalde richting te worden opgestuurd. Er is dan weinig ruimte voor een andere aanpak dan die van de voorkeur van de docent. In een aantal gevallen kan dit belemmerend en demotiverend werken. Daartegen staan natuurlijk ook positieve verhalen van docenten die door hun enthousiasme de studenten enorm inspireren.

Dan kort aandacht voor de verschillende academies.

AKI in Enschede: Vorige jaar was de jury niet zo enthousiast over de AKI. Helaas is dat dit jaar niet anders. Een paar uitzonderingen daargelaten vonden we het getoonde werk voorspelbaar en technisch niet om over naar huis te schrijven. Intern blijkt er het een en ander verschoven te zijn en we hopen daarom volgend jaar positief verrast te worden. We zullen dan opnieuw en onbevangen naar Enschede afreizen.

Gerrit Rietveld Academie toonde een over het algemeen goede, overzichtelijke presentatie met af en toe een onbegrijpelijk werk. Waar de Rietveld echt een compliment voor verdient is de goede en zorgvuldige eindexamencatalogus. Hierin zijn ook de studenten fotografie van vorige jaren opgenomen de studenten van aankomend jaar. Hierdoor ontstaat er een consistent beeld van de afdeling door de jaren heen.

De HKU- presentatie was dit jaar weer op de academie. Door gebruik te maken van houten wandpanelen was geprobeerd eenheid aan de tentoonstelling te geven. Op zichzelf was dit idee een mooi uitgangspunt. Voor sommige studenten leek de beperkte ruimte echter een belemmering. Helemaal als er gestimuleerd wordt meerdere projecten te tonen. En een gang blijft toch een gang. De kwaliteit van het getoonde was over het algemeen hoog.

De KABK had net als eerder jaren een enorme groep afstudeerders! Door de hoeveelheid en door het gebouw was het af- en toe kruip-door-sluip-door. Het lijkt alsof er in Den Haag iets meer ruimte komt voor een autonome aanpak en dat de studenten niet perse strikt redactioneel of strikt wervend te hoeven werken. De jury wil deze ontwikkeling van harte stimuleren omdat naar haar mening juist in dit schemergebied het interessantste werk te zien was.

St Joost in Breda en Den Bosch: In Breda was de tentoonstelling als geheel een feest om doorheen te lopen. Ruim opgezet, geconcentreerd op een plek en prettig licht. Vorige jaar werd opgemerkt dat de documentaire goed was maar zodra het autonomer werd het minder werd. Deze conclusie kan de jury nog steeds trekken. De documentaire is over het algemeen evenwichtig bij het autonomere werk is dat niet het geval. Voor Den Bosch, de deeltijd-opleiding, geldt hetzelfde verhaal wat betreft ruimte. Hier lag de nadruk meer op autonomer werk. De kwaliteit was hier over het algemeen goed.

Algemeen beeld werk Inhoudelijk waren ook dit jaar weer veel studenten op zoek naar hun roots. Reizend naar het buitenland om familiegenealogieën duidelijk te krijgen of juist dichter bij huis onderzoekend het nu precies zit met de relatie tot ouders. Dit onderwerp werd op uiteenlopende manieren in beeld gebracht: in boeken, in video’s, of in foto’s aan de muur. Daarnaast was er de fascinatie voor iets wat bijna inherent is aan het medium fotografie: het gluren of wel de voyeuristische mogelijkheden van de camera. Soms heel expliciet, soms wat minder duidelijk maar wel dusdanig dat je als kijker dacht: wil ik dit zien, mag ik dit zien, zit het niet te dicht op de huid: interessant dus. Het landschap bleek vrijwel verdwenen. Deze ontwikkeling weerspiegelt zich in de keuze voor de genomineerden.

De 6 genomineerden zijn:

Van Akademie voor beeldende kunsten St. Joost komt Luciana Caputo. Haar documentaire Nonna con i suoi vicini vertelt het verhaal van vier vrouwen die zeer geïsoleerd leven op het platteland van Sicilië. Een van deze vrouwen, Maria, is de grootmoeder van de fotograaf. Ze is negenentachtig jaar en net als de rest van de vrouwen weduwe. Deze vrouwen leven naast elkaar, met elkaar, maar tegelijkertijd ook zonder elkaar. Caputo heeft door gelijk op dia te schieten de wereld van de vrouwen levensecht geportretteerd. Door het omgevingsgeluid en de scherpte van de dia’s zijn de geuren bijna te ruiken en de zonnestralen bijna voelbaar. Je waant je echt tussen de vrouwen. Tegelijkertijd weet Caputo de afstand tot haar onderwerp te bewaren. De serie is tegelijkertijd ontroerend en krachtig.

Van de HKU komt Wouter Hooghiemstra. In Between is in wezen een serie over voyeurisme. Hiervoor past Hooghiemstra paparazzi-achtige technieken toe en zet hij het toeval naar zijn hand. Juist door deze techniek zijn de beelden interessant geworden. De mensen die wachten in de file zijn volledig zichzelf. Ze hebben geen idee dat Hooghiemstra in de kofferbak van de auto voor hen zit verborgen. Ondanks de verre van comfortabele manier van werken heeft hij er voor gekozen om geen snapshots te maken. Deze keuze komt het werk ten goede. Wouter Hooghiemstra is door de jury genomineerd vanwege zijn onconventionele op-de-rand-benadering die verrassende beelden oplevert.

Magdalena Pilko komt van de KABK. Zij fotografeerde één onopvallend moment op zee: een voorbijvarend schip, golven, een kade. Haar publicatie Adagio is opgebouwd door steeds dat ene moment als uitgangspunt te nemen en dat te onderzoeken. Door in te zoomen op een ander detail en een andere uitsnede te maken ontstaan andere foto’s. Het ene beeld dat Pilko als uitgangspunt nam is nooit in zijn geheel te zien. Bij het aandachtig bekijken van Adagio ontstaat in het hoofd van de kijker toch een compleet beeld van de oorspronkelijke foto. Dit beeld zal bij iedereen net anders zijn waardoor het massamedium fotografie opeens een uniek karakter krijgt. Naast een onderzoek naar de werking van fotografie is haar werk ook een commentaar op het vluchtige van de fotografie en de razendsnelle beeldcultuur waarin wij leven. Sterk aan Adagio vindt de jury dat de conceptuele, onderzoekende benadering van Pilko toch sterk esthetische beelden oplevert. Naast Adagio toont Pilko twee video’s getiteld vis-à-vis. Ook door dit werk wordt de kijker zich bewust van het eigen kijkgedrag door het langzaam aftasten van het beeld met het oog.

Ook Willem Popelier komt van de KABK. Voor zijn eindexamenproject heeft hij de ongewone levensgeschiedenis van de eeneiige tweeling Paul en Willem in beeld gebracht. Op vierjarige leeftijd verlaat Paul het ouderlijk huis om bij pleegouders te gaan wonen. Willem blijft bij de biologische ouders, die een paar jaar later gaan scheiden. Als de tweeling veertien jaar is, besluit ook Willem bij de pleegouders te gaan wonen. Zo wonen Paul en Willem tien jaar later toch nog even bij elkaar. Popelier is er in geslaagd het onderzoek naar zijn persoonlijke achtergrond op een interessante manier te verbeelden. Door een hele heldere, ‘droge’ manier van fotograferen waarbij achtergrond achterwege wordt gelaten trapt Popelier niet in de valkuil van sentiment. Door deze ‘droge’ foto’s te combineren met een paar foto’s uit het familie-album voorkomt hij dat het te afstandelijk wordt. Deze balans maakt dat een persoonlijk, precair onderwerp interessant wordt voor een groot publiek. Om het project in een bredere context te plaatsen filmde Popelier nog twee eeneiige tweelingen met een ongebruikelijke geschiedenis. De jury had graag gezien dat deze lijn iets meer was uitgewerkt of achterwege was gelaten. Dat neemt niet weg dat de jury ook over het project van Popelier erg enthousiast is.

Van de Gerrit Rietveld Academie komt Eva Marie Rødbro. Als Deense is Rødbro opgegroeid met stereotiepe ideeën over bewoners van Groenland. De postkoloniale verhoudingen tussen Denemarken en Groenland zitten het bespreekbaar maken van het onderwerp nog steeds in de weg. Om zichzelf met deze pijnlijke Deense geschiedenis te confronteren en om haar eigen verhaal te kunnen vertellen, verbleef ze daar enige tijd in Groenland. Ze concentreerde zich op jongeren in een stedelijke omgeving en werd er getroffen door een gevoel van isolement dat bijna alomtegenwoordig was. Haar reis naar Groenland resulteerde in een rauwe zwart-wit film en een prachtig boek waarvan het ongemak van leven in een desolate omgeving bijna onder je huid kruipt. Tegelijkertijd is dat ook het ongemak van jongens en meisjes in een puberleeftijd. De sfeer die Rodbro op Groenland opsnoof heeft zij volgens de jury zeer treffend verbeeld.

De laatste genomineerde is Bob Verbruggen ook van de Academie voor Beeldende Kunsten St. Joost maar dan van de deeltijd-afdeling gevestigd in Den Bosch. Het werk van Bob Verbruggen riep bij de jury veel vragen op en bij de eerste beschouwing ook irritatie. Op de grond ligt een grote verzameling foto’s in verschillende technieken, van plot, tot laserprint, van fotokopie tot transferdruk. Als er met aandacht wordt gekeken blijkt dat de foto’s samen een verhaal oproepen van rafelranden, goedkope seks en pedofilie. Afzonderlijk zijn het ‘gewoon’ beelden van een man, een jongen, een kamer met goedkope nepbloemen zonder narratieve structuur. Het verhaal maakt de kijker, beïnvloedt door beelden op internet en nieuwsberichten op tv, zelf. Door tussen deze foto’s zelfportretten te leggen wordt duidelijk dat Verbruggen zijn positie als fotograaf onderzoekt. Thema’s als schaamte, beeldvorming, voyeurisme en de grens tussen fictie en realiteit staan centraal in dit werk. De jury prijst het lef van Verbruggen om te kiezen voor een no- nonsens presentatie die past bij de type foto’s die hij maakt en verzamelt.

Natuurlijk was de jury enthousiast over alle genomineerden. Niet voor niets zijn zij genomineerd. De jury denkt dat zij allen een mooie toekomst tegemoet gaan. Nu is het moment van de waarheid. De winnaar is afkomstig van een van de academies die twee keer met een student is genomineerd.

De winnaar van het Steenbergen Stipendium 2008: MAGDALENA PILKO van de Koninklijke Academie in Den Haag.

Ik wil haar uitnodigen naar voren te komen om de oorkonde en de cheque in ontvangst te nemen

Ik wil mede namens Marnix Goossens en Ron Mandos nogmaals alle genomineerden hartelijke feliciteren met hun nominatie en de tentoonstelling in het Nederlands Fotomuseum en wens ze een glansrijke toekomst. Heel veel succes de komende, spannende tijd! Voor vragen staan wij altijd klaar!

Ik nodig Arende Dikkers van de Steenbergen Stichting nu van harte uit de winnaar van de publieksprijs bekend te maken en de daarbij horende cheque te overhandigen.

www.nederlandsfotomuseum.nl