1 December 2009 werd de Daido Moriyama Photo Foundation opgericht. Daarbij hoort natuurlijk een vernieuwde website. Die volgde afgelopen maart: www.moriyamadaido.com. Er staan weer beauty’s van Moriyama-foto’s op, waaronder bovenstaande gemaakt in New York februari dit jaar. De New York foto’s verschenen in zijn tijdschrift RECORD nr.15.
Ze horen wat mij betreft tot de interessantste fotografen, zij die foto’s maken zo direct dat je je soms afvraagt waarom ze in godsnaam gemaakt werden. Tijdens een tentoonstelling van Daido Moriyama in FOAM heb ik hem al eens gevraagd wat hem triggerde bepaalde foto’s te maken. Zijn antwoord staat me niet meer bij, maar heeft ook hij waarschijnlijk niet kunnen geven. Zelf ken ik dat gevoel goed, van: zomaar je kamera pakken en schieten, zonder dat er van een aanleiding sprake lijkt. Pure intuïtie zou je achteraf kunnen zeggen, verhevigde gevoelens die je tot een onbedachte, spontane druk op de knop dwingen. De uiteindelijke foto, de gematerialiseerde blik, is het bewijs dat er iemand was die op de knop drukte. Het is de visualisering van dat gevoel. Hoe pover en onbeholpen soms ook, het is de meest gecomprimeerde manier die we kennen om een ander deelgenoot van een beleven te maken. Het voert ons terug naar de hedendaagse werkelijkheid waarvan zij hoe dan ook een afspiegeling is. Ongeacht de inhoud is ze daarom vaak meer bezwangerd van betekenissen dan de foto die met vooropgezet doel gemaakt werd maar slechts die werkelijkheid inperkt tot de min of meer bekrompen ideeën van de maker die ons bewust zo graag iets wilde mededelen.
Zoals ik het zelf ervaar, zijn het vaak de eerste, nieuwe, en de laatste, afscheids-, indrukken die achteraf de sterkste blijken, van bijvoorbeeld het bezoek aan een stad. Misschien is deze volle en drukke foto daarom al op de eerste dag van Moriyama’s bezoek aan New York gemaakt, op weg van het vliegveld naar zijn hotel.
We kennen van Moriyama ook heel lege foto’s. Foto’s waarop slechts weinig te zien is, maar die vol zijn van gevoel, sfeer, spanning, dreiging en beleving. Pak zijn ‘Farewell to Photography’ er maar eens bij. Op deze New York foto is vrijwel geen vierkante centimeter ongebruikt. Meer nog dan een lege foto, roept zo’n volle foto de vraag op of ze in ‘a split second’ bewust werd gemaakt, dan wel onbedacht en op intuïtie. Mocht je met voorbedachte rade op zo’n moment uit zijn, dan zal het op het juiste moment drukken op die knop slechts met grote moeite lukken. Krijg het beeld dan maar eens zo evenwichtig gevuld als deze.
Voor de eigentijdse kijker is er veel bekends in deze foto. Zoveel dat de bewering dat ze ‘ergens over gaat’ bijna kopje onder dreigt te gaan. Zoals die agent laatst tegen me zei: ‘Dat gaat toch nergens over!’ Wie heeft er bepaald dat een foto voor iedereen herkenbaar ergens over zou moeten gaan? Of waarom zouden wij foto’s, die zogenaamd nergens over gaan, eigenlijk niet mogen maken?
Al is ze nog zo belabberd, elke foto gaat altijd ergens over. Het is de fotograaf, de beeldenmaker, die beslist of een beleving eventueel van waarde zou kunnen zijn door ‘op de knop te drukken’. Iedere foto gaat uiteindelijk over het leven en de tijd waarin ze werd gemaakt, hoe onbenullig en klein het weergegeven facet ervan ook zijn mag. Het is in de geschiedenis vaker voorgekomen dat het schijnbaar waardeloze opeens van waarde bleek.
Ook deze foto gaat natuurlijk niet nergens over. In haar wordt zo ongeveer alles gecomprimeerd dat er in onze samenleving op straat te zien valt. Ze laat een steedse wereld zien die vol en druk is. Het is de drukte van New York, die Daido Moriyama misschien doet denken aan die van zijn eigen stad Tokyo. Op deze foto zien we veel van wat we in een stad kunnen verwachten, van reclame, tot richting-aanwijzingen tot de openbare ruimtegebruikers als voetgangers, een op een koerier lijkende fietser, auto’s: de taxi zelf, herkenbaar aan het meterbordje links onder, een bestelbusje, en links nog vaag wat, lijn 1, 2 en 3 van de metro komen hier samen dus een behoorlijk kruispunt, het is 4:45 uur en we zijn ergens in de USA. Een reclametekst zegt FOOTACTION, precies wat de mensen daaronder doen, het pijltje onder Subway wijst deze ‘wandelaars’ aan.
In een snel veranderende wereld is het niet moeilijk te bedenken waarom deze foto voor de toekomst van belang zou kunnen zijn. Toch loopt de fotograaf er vaak niet zelf mee in z’n hoofd. Hij maakt die foto niet voor de toekomst maar om vast te leggen wat hij zelf ziet en beleefd. Daido zit in een taxi. Hij zit daar op de plaats naast de bestuurder. Misschien is hij uitgenodigd om in New York foto’s te komen maken en nu is hij op weg. Naar een opening? Een afspraak voor een interview? Of laat hij zich rondrijden om alvast een indruk van bepaalde buurten te krijgen? Het is een wereld die we allemaal (her)kennen, het zou bijna onze eigen foto zijn.
Deze foto is ook het uitzicht door een raam, een kader, de blik van een buitenstaander. Daido Moriyama is geen New Yorker. Het doet me denken aan het uitzicht van een hotelkamer gefotografeerd door Robert Frank, toen ook een verse immigrant. Het kan de blik zijn van een ouder iemand in een wereld die nog herkenbaar is maar allengs meer vervreemd. Het is me vaker opgevallen hoe de afstand tot de wereld groter lijkt te worden bij oudere fotografen. De fotografie wordt dan een nog prominenter middel om daarmee contact te houden.
We lijken onze wereld steeds meer te bekijken via kaders. De viewer van onze camera is daar slechts één van, andere: de t.v., het beeldscherm, de foto in een magazine, de ramen in onze huizen, of zoals hier de voorruit van een auto. De door ons zelf te bewegen kaders zijn natuurlijk te prefereren, maar hoe lang zullen we nog zelf mogen bepalen welke foto’s we maken? Velen meiden de massa’s, het leven, om zich terug te trekken in een eigen privé-wereld. Is onze cultuur oud? We lijken er steeds moeilijker aan te ontkomen dat we van deelnemer toeschouwer van het leven worden.
Daido Moriyama neemt tegelijk wel en geen deel aan het leven dat via het bewegende kader van die autoruit tot hem komt. Hij doet op deze manier in elk geval nog steeds pogingen om die buitenwereld op te zoeken.
www.moriyamadaido.com
Record no.15
Daido Moriyama
April 2010
Publisher: Akio Nagasawa Publishing
Mogelijk te bestellen via IDEA books: idea@ideabooks.nl
In 2006 spraken Theo NIekus en Han Schoonhoven voor PhotoQ met Daido Moriyama:
Drie decennia straatfotografie