Mrioslav Tichy: een debutant van 79 jaar

Zaterdag 11 maart 2006 opende in Haarlem een overzicht van het werk van de Tjechische fotograaf en beeldend kunstenaar Miroslav Tichy. Door politieke en persoonlijke omstandigheden is hij pas kortgeleden uit de anonimiteit getreden.
Het zal weinigen zijn gegeven: in je tachtigste levensjaar de Discovery Award tijdens het fotofestival van Arles winnen. Maar het past bij de biografie van Miroslav Tichy, die je gerust als ‘zonderling’ kunt aanduiden.
Tichy werd in 1926 in een dorp in Moravië, een streek in Tsjechië, geboren. In 1945 schreef hij zich in bij de kunstacademie in Praag. Na zijn opleiding concentreerde hij zich als vrij kunstenaar vooral op het schilderen en tekenen van zijn favoriete onderwerp: het vrouwenlichaam. Tichy gold als een veelbelovend talent tot de communistische overheid zich ook met de kunsten ging bemoeien. Tichy wenstte zich niet te conformeren en trok zich terug uit het gecontroleerde culturele leven.

Hij was toen al teruggekeerd naar zijn dorp in de buurt van Brno. Daar wijdde Tichy zich gedurende dertig jaar -tussen 1955 en 1985- volledig aan de fotografie. Uit geldgebrek kocht hij alleen het hoogst noodzakelijke: film en goedkoop fotopapier. Camera en vergrotingsapparatuur bouwde hij zelf: objectieven van conservenblikken en brillenglazen, het camerahuis uit een houten kistje, garenklosjes en bierviltjes. Het geheel werd lichtdicht gemaakt met teer. Van een oude buis wist hij een telelens te construeren. Met deze spullen maakte hij elke dag zo’n honderd opnamen.

Ook in de fotografie was de vrouw zijn enige onderwerp. Zonder door de zoeker te kijken, zijn camera op heuphoogte, maakte Tichy opnamen van zijn vrouwelijke dorpsgenoten: door het hek rond het zwembad, op de markt, op goed geluk door een openstaande deur, onder de tafels in het lokale café.

Thuis ontwikkelde hij de films en keek of er ‘iets van de wereld bij zat’. Was dat het geval, dan bepaalde hij zorgvuldig de juiste uitsnede. De afdruk voorzag hij vaak van een getekende of geknutselde passe-partout.
Aan de wanden van zijn huis hingen de foto’s tot aan het plafond. Het was er vochtig, koud en tochtig, de schimmel kwam er in, ratten en muizen knaagden er aan.

Tichy’s zelfgekozen isolement en kritiek op de officiële kunstwereld werd hem door de autoriteiten niet in dank afgenomen. In de zestiger en zeventiger jaren bracht hij in het totaal meer dan acht jaar in gevangenissen en psychiatrische inrichtingen door.

Tichy stopte vijftien jaar geleden met fotograferen. Zijn toenmalige buurman, de nu in Zürich wonende kunstenaar en psychiater Roman Buxbaum, heeft leven en werk van Tichy jarenlang gefilmd en gefotografeerd. Buxbaum bracht het werk onder de aandacht van curator Harald Szeemann. Tichy’s foto’s werden door Szeemann in 2004 voor het eerst gepresenteerd op de Biënnale van Sevilla en vanaf dat moment was zijn reputatie gevestigd.

Fotografie en biografie van Tichy vertonen overeenkomsten met die van de Nederlandse schilder, dichter en fotograaf Gerard Fieret. Een belangrijk verschil is de verhouding tot de modellen. Terwijl de meisjes en vrouwen voor Fieret poseerden, verzamelde Tichy zijn beelden heimelijk. Tichy’s foto’s zijn echter meer dan alleen de resultaten van een stiekeme obsessie. Het zijn evengoed documenten van een onwrikbare onafhankelijkheid. Een protest tegen pogingen de menselijke geest te controleren.

Miroslav Tichy
Tot 5 juni in
De Hallen
Grote Markt 16 in Haarlem
• Meer informatie: www.dehallen.com

Tegelijk met deze presentatie openen in de Hallen ook exposities van
Ronald Cornelissen (tekeningen), Sarah Lucas (foto’s, video’s en objecten) en Marc Mulders (installaties en schilderijen).