In een tijdperk dat Europa steeds meer ontkerkelijkt, groeit de belangstelling voor spiritualiteit. Twee Nederlandse fotografes publiceerden beide een fotoboekje waarin religieuze gevoelens het hoofdthema vormen.
Jan (Juan de la Torre) is de centrale figuur in We would come tot doubt everything. And almost everyone would come to doubt., de merkwaardige publicatie van Wytske van Keulen (Bergen op Zoom 1982). Hoewel zij gebruik maakt van de instrumenten van de journalistiek en geschiedenis, verbindt zij haar bronnen niet en biedt zo – mijns inziens enigszins kunstmatig – alle ruimte aan de fictie, aan de kunst. De bronnen bestaan uit ruim tweehonderd pagina’s foto’s van Van Keulen, archiefbeelden van Jan en een tweetalige index, waarin uitsluitend over de beelden wordt verteld.
De Brabantse tandarts Jan vindt in 1965 een folder over de Heilige Michael verschijning in het Spaanse dorpje Grabandal. In 1968 en 1969 bezoekt hij die plek en zoekt contact met de ziensters en andere betrokkenen uit de omgeving. Weer later vestigt Jan zich in de bergachtige omgeving en werpt zich op een studie over de door de verschijning aangekondigde ‘eindtijd’: ‘Ik heb in 25 jaar 1260 boeken gelezen en ten dele bestudeerd, ze horen nog van mij na de ingrijpende gebeurtenissen, hopelijk voor eind 2010.’
Naast de documentaire beelden vindt de lezer jeugdfoto’s van Jan, over zijn leven in Lith tijdens de Tweede Wereldoorlog en een verhaal van Nickel van Duijvenboden, die vrij associeert op de in dit boek aangereikte gegevens.
Tools of Belief van Anouska van Velzen (Bussum 1966) is een documentair verslag over ‘bedevaren’. Zij is met name geïnteresseerd in de voorwerpen die de gelovigen aanbidden en gebruiken. De foto’s, gemaakt in bedevaartsoorden als Fatima, Lourdes en Mariazell, zijn soms nogal klein afgedrukt, bijvoorbeeld zes foto’s op een bladspiegel van 23 bij 18 centimeter. Daarnaast zijn de zwart-wit foto’s nogal grauw, zodat door formaat en drukkwaliteit details verloren gaan. De vormgeving van het geheel (Tools of Belief is in een rood kunstleren omslag met gouden letters uitgebracht) is wel charmant en roept overtuigend associaties op met een kerkelijk liedboek.
De fotografie blijft in beide publicaties ondergeschikt aan het concept. Er is zichtbaar zorg besteed aan deze boekjes, maar vormgeving en redactie bemoeilijken in beide gevallen de volgens mij primaire functie van een fotoboek: het vertellen van een verhaal in beelden.
We would come to doubt everything. And almost everyone would come to doubt.
fotografie: Wytske van Keulen
tekst (nl, eng): Nickel van Duijvenboden
ontwerp: Adriaan Mellegers
gebonden, 11,5 bij 18 cm, 328 pagina’s, ongeveer 125 foto’s in full colour
uitgave in eigen beheer, oplage 500 stuks
prijs: 25 euro
Meer over de fotografe en dit project op: www.wytskevankeulen.nl/
Tools of Belief
fotografie: Anoushka van Velzen
tekst: Antoine Bodar
De publicatie bevat een selectie van 135 foto’s en een inleidende tekst van priester en kunsthistoricus Antoine Bodar
gebonden, 11,5 x 18 cm 120 pagina’s, 135 foto’s in kleur en zwart-wit
uitgever: episode publishers
prijs: 17,50 euro
Over Van Velzen en Tools of Belief, zie: www.anoushkavanvelzen.nl/