‘De hel, dat zijn de anderen.’ De oude uitspraak van Sartre schiet me te binnen, wandelend langs de foto’s in de Der Aa-kerk, de centrale locatie van het Groninger festival. In een waaier van fotografische registers presenteren fotografen en samenstellers de meer of minder argeloze bezoekers de wreedheid van onze soort, de mensheid. Bij nader inzien vinden we in de kerk en andere locaties van Human Conditions ook compassie en soms verbijsterende schoonheid.
Deze zestiende aflevering van fotofestival Noorderlicht zou Conflict gaan heten. Maar toen de bijdragen van de vijf gastcuratoren binnenkwamen bleek die term de lading niet te dekken. De verwijzing naar Condition Humaine van schrijver, soldaat, activist en politicus André Malraux blijkt inderdaad adequater, want als je al een gemeenschappelijke noemer voor het festival zou kunnen bedenken, zit die in de buurt van onze persoonlijke onmacht. We komen er samen niet uit en het individu staat alleen.
Achterin de Noorderlicht Galerie stuit ik op de video van Tim Hetherington, samengesteld uit foto’s van slapende soldaten en bewegende beelden van een militaire actie in Afghanistan. Een peleton beklimt een heuvel en vindt een gesneuvelde collega. De luitenant vertelt het slechte nieuws aan een maat van de dode soldaat. De imposante militair zakt in elkaar en huilt als een kind. Vlak voor deze kijkervaring hebben organisatoren, een curator en fotografen mij tijdens een lezing duidelijk gemaakt dat Noorderlicht op zoek is naar de grote lijn, minder naar de actualiteit. Diezelfde dag sneuvelt een Nederlandse commando in een vuurgevecht, de dag erop doodt een bermbom een Nederlandse instructeur. Het festival krijgt zijns ondanks een huiveringwekkende actualiteit.
Hetherington heeft zijn beelden kunnen maken door weken met de soldaten mee te lopen. Soortgelijke compassie vinden we in meer series. Tijdens de lezing vertelt de Braziliaanse fotografe Marie Ange Bordas over haar projecten, workshops eigenlijk, met bewoners van vluchtelingenkampen. Een video met een compilatie van hun werk maakt bepaald meer indruk dan haar hyper-esthetische beelden in de tentoonstelling. De presentatie van Vincent Delbrouck in de kerk, beeldmateriaal op basis van zeven reizen naar Havana, heeft een urgentie en levendigheid die ik in in zijn boek niet zag.
De expositie War Machines in de meest afgelegen locatie CBK Trompsingel is wonderschoon en afgrijselijk tegelijk. Simon Norfolk’s opnamen van de jaarlijkse tests van intercontinentale raketten zijn van een bovenaardse schoonheid. In een afgeschermd deel van deze fraaie locatie vinden we de series die Shunkichi Kikuchi en Yosuke Yamahata direct na de atoombombardementen op Hiroshima en Nagasaki maakten. Beide fotografen stierven vroegtijdig aan kanker.
Noorderlicht, wederom veruit het beste festival van Nederland, is een ode aan de fotografie, de fotografen, degenen die hen samenbrachten en uiteindelijk en vooral aan de mens, in al haar of zijn onvolkomenheid. De stad Groningen is fraai en opgeruimd en het is er goed wandelen, zeker wanneer de zon schijnt. De tentoonstellingen kunnen je bij de keel grijpen: we zijn in oorlog, als natie en als individu, en we kunnen blijkbaar niet zonder.
Fotofestival Noorderlicht 2009, Human Conditions
Centrale locatie: Der Aa-Kerk, Akerkhof 2 in Groningen
Te bezoeken tot 4 oktober