In het Joods Historisch Museum te Amsterdam is momenteel een overzichtstentoonstelling te zien van fotograaf Saul Leiter (1932). Leiter behoort tot The New York School, een groep overwegend Joodse straatfotografen waartoe ook Diane Arbus en Robert Frank behoorden. Zijn werk is om onduidelijke redenen in de vergetelheid geraakt, maar daar is enkele jaren geleden een einde aan gekomen. Zijn boek Early Color is inmiddels toe aan de derde druk. New York Reflections is de eerste Nederlandse tentoonstelling van zijn werk.
Leiter werd geboren als zoon van een rabbijn en was voorbestemd hetzelfde beroep te gaan vervullen. In de jaren veertig echter, besloot Leiter zijn studie af te breken ten gunste van een leven in de beeldende kunst. Een leven, geen carrière, want Leiter was er nadrukkelijk niet op uit rijk of beroemd te worden. Hij begon met schilderen in de lyrisch abstracte stijl van De Kooning en Rothko, en exposeerde zijn werk in dezelfde galerie als zijn bekende collega’s. Hoewel de fotografie zijn loopbaan heeft bepaald, voelt hij zich nog altijd vooral schilder.
Die invloed wordt direct zichtbaar in de kleine, sober vormgegeven, goed behapbare tentoonstelling. Leiters kleurenfoto’s –vrij uniek, want na de oorlog werkten alleen commerciële fotografen in kleur- vertonen een wonderlijke overeenkomst met een handvol kleine schilderijtjes. Grote vlakken kleur domineren het beeld, vaak opgebouwd uit meerdere lagen doordat Leiter door ruiten, via spiegels en tussen kieren door fotografeert. Het wekt bijna de indruk dat hij het stiekem deed, om de compositie die hij aantrof niet te verstoren. Het fotograferen gebeurde tussen het leven door: als hij zit te eten in een delikatessen of wacht in een metro op een station. Door de reflectie in de ruit zien we ook iets van wat binnen gebeurt. Er ontstaat een parallel universum in die ene foto, een gelijktijdigheid van verschillende gebeurtenissen; je weet nooit wat er het volgende moment zal gebeuren, alles is nog mogelijk. Exemplarisch voor zijn manier van werken, want Leiter trok er nooit met specifiek doel op uit. Hij liet zich enkel leiden door zijn ‘verrukking over mooie dingen in het leven’.
Zijn motieven zijn talrijk. In een documentaire van Tomas Leach die ook in de tentoonstelling te zien is, zegt hij: ‘I think everything is suitable to be photographed. The nice thing about photography is: it teaches you to appreciate all kinds of things.’ Daarom zien we niet alleen passagiers op de achterbank van een taxi, een dame in een stippenjurk die als een visioen uit de donkerte van een eetzaal komt opgedoemd en het samenspel tussen de metalen balken van een metrospoor en een toevallige passant, maar ook veel schilderachtige details zoals grove houten schuttingen, doorkruist met lijnen gevormd door kabels en trappenhuizen en feestverlichting die als kleurige regen op een paraplu weerkaatst.
Ook zijn modefoto’s zitten vol kleurvlakken, spiegels en geometrische patronen geheel in de geest van de jaren zestig. Saul Leiters oeuvre vormt een bijzonder levendig en persoonlijke gekleurd tijdsbeeld van de jaren ’40, ’50 en ’60 van de vorige eeuw. Een echo van een voorbije tijd. Leiter is echter nog steeds actief (op 3 december werd hij 88 jaar), en ook van recente jaren is er, op een beeldscherm, een selectie foto’s te zien. Het zal de romantische waas van de geschiedenis zijn, maar die oude tijd is een stuk aantrekkelijker dan het hedendaagse New York met zijn neonreclames en plastic straatvuil. En toch, met Leiters motto in het achterhoofd, is ook daarin heel veel moois te ontdekken.
In de documentaire In No Great Hurry van Tomas Leach vertelt Saul Leiter over zijn motieven tegen het decor van zijn eigen appartement, dat van vloer tot nok is gevuld met fotodozen, boeken, prullen en een licht rode poes met hangbuik. Gefilterd licht dringt door de ramen naar binnen om ongenadeloos de laag stof die alles bedekt bloot te leggen. Bekijk hem hier: www.innogreathurry.com
Saul Leiter; New York Reflections
24.10.2011 – 04.03.2012
Joods Historisch Museum
Nieuwe Amstelstraat 1, Amsterdam
www.jhm.nl