De omslag van het engelstalige boek Scene Shifters van Saskia Janssen (Den Bosch 1968) is een klein affiche waarop zij staat afgebeeld als circusartieste. In 1990 werkte zij enige maanden mee aan twee acts van het Great Belgium Circus, voor de pauze solo met twaalf gedresseerde duiven en na de pauze in een duo-act met slangen en krokodillen.
Het boek is een catalogus over het oeuvre van Janssen als beeldend kunstenaar, maar de circuservaringen die zij in de inleiding beschrijft vertonen belangrijke overeenkomsten met de projecten die in dit boek zijn gedocumenteerd.
Janssen realiseert opmerkelijke projecten met zorgvuldig geselecteerde groepen mensen – die zij acts noemt – en documenteert die acties door middel van foto’s, (video-)films en geluidsbanden. De presentaties in galeries en musea bestaan uit projecties van de video’s en foto’s, meestal vergezeld van voorwerpen die de acts mogelijk maakten. Bewegende podia, hangmatten en speciaal vervaardigde steunen worden ingezet om vervreemdende situaties te creeëren, die met een zekere paradoxale vanzelfsprekendheid tot stand lijken te komen.
Tijdens een reis van acht dagen op het containerschip Nedlloyd Asia, die Janssen in gezelschap van twee collega’s maakte, gebruikt zij naar negentiende-eeuws voorbeeld gemaakte steunen uit fotostudio’s om zes Indonesische bemanningsleden als het ware door de machinekamer te laten zweven. Met de kapitein praat zij over diens flessenpostproject. Hij blijkt al vijftien jaar lang flessen met boodschappen overboord te zetten en ontvangt daar inderdaad antwoord op: honderden vaak zeer persoonlijke en dramatische brieven.
In het afgelegen Drewen in voormalig Oost-Duitsland werkte Janssen met laatste negen tieners die in dit ontvolkte dorp wonen. Zij wint hun vertrouwen en de samenwerking resulteert in een bizar hoogtepunt: op een goed moment hangen alle tieners aan de buitenwand van een grote houten schuur.
In dit boek wordt verder verslag gedaan van projecten in Amsterdam, een ruimtevaartcentrum bij Moskou, Rouen, Purmerend, Brno en Utrecht. Bij al die Acts zijn de reacties en bereidwilligheid van de participanten doorslaggevend voor het succes. De essentie van de projecten blijkt in de totstandkoming ervan te liggen, meer dan in de beelden en artefacten die later in een museale situatie worden gepresenteerd. Janssen is een organisator die het vertrouwen van wildvreemde mensen weet te winnen en met hen een situatie creeërt waarin zij zich nog nooit hebben bevonden en waarschijnlijk ook nooit meer zullen bevinden.
Op het overzicht van Janssens projecten volgt een kort essay van de fotohistorica Sophie Berribi, die ondermeer onderscheid maakt tussen de functies van de foto’s (het product) en de video’s (het proces).
De tekst van Hans Aarsman over een contactvel met opnamen die Saskia Janssen vlak voor en vlak na de dood van haar vader maakte (aan hem is dit boek opgedragen), vormt het curieuze sluitstuk van deze catalogus: een memento mori na een overzicht van een reeks tamelijk levenslustige projecten.
Han Schoonhoven
Saskia Janssen Scene Shifters
teksten: Hans Aarsman, Sophie Berrebi, Owen Oppenheimer en Saskia Janssen,
192 pagina’s, ISBN 90-75380-83-6, ontwerp: Mevis & van Deursen, uitgave
Artimo, verkoopprijs: euro 30,-
• Zie ook: www.saskiajanssen.nl