Nederland is één land, maar bestaat uit vele werelden. Twee fotoboeken die onlangs bij De Verbeelding verschenen benadrukken dat, althans wanneer je ze in samenhang bekijkt. Ze gaan beide over middelbaar onderwijs, maar dat is dan ook de enige overeenkomst, zij het een interessante. Ellen Kok legde in ‘School’ vrij traditioneel het dagelijks leven vast op en rond het Minkema College in Woerden. Reinier Gerritsen fotografeerde op een modernere manier bij het ROC in Amsterdam en maakte het boek ‘Matti’.
Het ROC (Regionaal Opleiding Centrum) staat voor tachtig scholen voor beroepsonderwijs in de Amsterdam en omgeving, met 35 duizend leerlingen. Als ergens de nieuwe etnische en culturele samenstelling van de Nederlandse samenleving valt waar te nemen is het daar wel, zeker die van het grootstedelijk milieu.
De omslag van het boek treft al gelijk doel: kauwgom als symbool van jeugdig plezier, van durf en desinteresse. Door zijn directe, wat chaotische manier van beelden maken, geeft Gerritsen een heerlijk beeld van de sfeer onder de jongelui op school.
Daar moet wel bij worden aangetekend dat bravour en levenslust de overhand voeren, wat wellicht makkelijker is te fotograferen dan melancholie en puberpijn, maar die horen toch eigenlijk ook bij de leeftijd van de scholieren die Gerritsen fotografeerde.
Het boek leverde Gerritsen pijn en plezier. ‘Matti’ is in april uitverkoren als een van de 50 best verzorgde Nederlandse boeken. Maar het is ook om andere reden een bijzonder boek. Het bevat drie stickers die zijn ingeplakt na het drukken van het boek. Twee daarvan hebben te maken met anti-semitische teksten die op een van de bladzijdes met collages staan die scholieren zelf maakten. Voorwoordschrijver Job Cohen, het ROC-bestuur, de uitgever en de samenstellers distantiëren zich daar uiteraard van. En dan is er nog een sticker geplakt over een foto met een blote navel waarover de vader van een meisje met hoofddoek op de aangrenzende foto erboven zich zeer opwond omdat slechte kijkers zouden kunnen denken dat het streepje buikhuid aan zijn dochter toebehoort.
Ellen Koks ‘School’ bevat geen stickers. Het is een braver boek uit een bravere stad. De scholieren beleven een schooltijd die vergelijkbaar is met die van hun ouders. Er lijkt weinig te zijn veranderd, op de aanwezigheid van een handvol Surinamers, Turken en Marokkanen na. En het is natuurlijk deels ook een hoger onderwijsniveau: van vmbo tot gymnasium. Koks fotografie is niet stabiel sterk, maar over het geheel genomen toont ze een breder sprectrum aan aspecten van het scholierenbestaan dan Gerritsen.
Conclusie: beide boeken hebben hun beperkingen. Koop ze echter beide en weet je verzekerd van een redelijk compleet en afwisselend beeld van de hedendaagse schooljeugd.
Matti – Scholieren gefotografeerd door Reinier Gerritsen met een voorwoord van Job Cohen
Paperback, 192 pagina’s, geheel in kleur, 20 x 27 cm
27,50 euro ISBN 90 74159 56 7
Ellen Kok: School – Een jaar op het Minkema College in Woerden
Gebonden, 96 pagina’s, 80 foto’s in zwartwit en kleur, 24 x 16,5 cm
24,95 euro. ISBN 90 74159 57 5
Beide boeken van Uitgeverij De Verbeelding te Amsterdam