Stadsarchief Rotterdam wil af van het rechtengedoe

Zeker honderdvijftig fotografen hebben zich gemeld bij het Stadsarchief Rotterdam naar aanleiding van de oproep om een serie over Rotterdam te maken. Daar zitten hobbyisten bij, maar ook beroepsfotografen. Dat zegt Hans Brouwer van het Stadsarchief en hij ziet het dan ook als een geslaagde oproep.

(Bas de Meijer schrijft dit artikel – combinatie van interviews en eigen mening – naar aanleiding van het eerdere nieuwsbericht: Stadsarchief Rotterdam zoekt fotografen, maar het mag niks kosten)

Verbazingwekkend is het niet dat zoveel mensen mee willen doen, zorgwekkend is het nog altijd. Temeer de fotografen eigenlijk niets krijgen voor hun diensten. ‘We leven nu in 2014 met een hele andere beeldcultuur. Mensen gaan nu heel anders met het auteursrecht om,’ vat Brouwer het samen in een telefoongesprek naar aanleiding van vragen over de oproep.

Materiaalkosten
Brouwer belt iedereen na die een klacht heeft ingediend, dat zijn er volgens hem zes tot acht. Dat siert het Stadsarchief, maar echt veel schiet de fotograaf er niet mee op. Wel blijkt dat het auteursrecht voor zowel het stadsarchief als de fotografen een vaag en rekbaar begrip is. De oproep om gratis foto’s te leveren en het auteursrecht over te dragen aan het stadsarchief heeft te maken met het conflict tussen Pictoright en het Stadsarchief Rotterdam geeft Brouwer toe: ‘We kunnen niets op de website zetten zonder te betalen, dat kan niet de bedoeling zijn.’ Het doel van het Stadsarchief is vooral te laten zien hoe de stad zich ontwikkeld heeft en nog ontwikkelt. Een commercieel doel heeft het archief niet volgens Brouwer: ‘Als we iets verkopen is dat tegen materiaalkosten, we doen het niet om rijk te worden.’

Het archief zit nu vol met foto’s die het niet mag publiceren omdat toentertijd de rechten niet goed zijn geregeld en er nu betaald moet worden. ‘We hebben in het verleden een hele serie foto’s gekocht van Gerard Wessel. Daar hebben we flink voor betaald en ze zijn dat nog steeds waard. Alleen mogen we die nu niet op de website zetten. Daarom willen we nu het auteursrecht hebben,’ zegt Brouwer. Op de vraag of ze niet eigenlijk gewoon vrij gebruiksrecht willen hebben in plaats van het auteursrecht, kan Brouwer geen goed antwoord geven. Evenmin op de vraag wat de fotograaf opschiet met het gratis leveren van de foto’s. De naamsvermelding is veel te weinig en bovendien, zo moet Brouwer schoorvoetend toegeven, niet te controleren.

Rechtenbeheer
Lars Boering, directeur van de Fotografenfederatie, laat weten de reactie van Brouwer tekenend te vinden: ‘Brouwer toont opnieuw aan zelf niet veel te begrijpen van auteursrecht. De afgelopen jaren heeft het archief uit onwetendheid veel fouten gemaakt met het rechtenbeheer en aantoonbaar auteursrechten geschonden. Er loopt niet voor niets een rechtszaak over via Pictoright. Bij het uitvoeren van een publieke taak hoort ook je te verdiepen in wetgeving en je houden aan de wet.’

Dat het daar aan schort blijkt uit de vraag hoe het is geregeld met de rechten van derden. Het verdient de aandacht zegt Brouwer: ‘Dat is een vraag die meer gesteld is en die zeker aandacht verdient hoewel ik in die 27 jaar dat ik hier werk het nog maar één keer heb meegemaakt dat iemand bezwaar maakte. We zullen onze best doen dit [aanspraak op de rechten van derden – red] te voorkomen.’ Oftewel, er is nog niet goed over nagedacht.

Tegelijk zegt Brouwer dat fotografen tegenwoordig helemaal geen moeite hebben met het afstaan van het auteursrecht. Het is echter aannemelijker dat de fotografen eigenlijk geen idee hebben wat het auteursrecht inhoudt en dat zij door het afstaan van dat recht niets meer met de foto’s kunnen doen en er dus ook niet meer aan kunnen verdienen of gebruiken als promotie. Brouwer denkt echter dat de fotografen dat wél weten. ‘Er doen gepensioneerden mee, een meisje van veertien heeft zich aangemeld en beroepsfotografen. Die mensen weten echt wel wat we van ze vragen.’

Beroepsfotografen
Afgaand op het aantal vragen over het auteursrecht dat onder andere de Fotografenfederatie krijgt, is dat zo zeker niet. Boering reageert gestoken: ‘Hij kan wel roepen dat het denken over auteursrecht anders is, maar voorlopig is de overheid bezig het auteursrecht voor makers via het auteurscontractenrecht te verstevigen.’ Het is natuurlijk wel schrijnend dat zelfs beroepsfotografen niet goed op de hoogte lijken van hun rechten en plichten. Helaas azen teveel fotografen zozeer op een publicatie met hun naam eronder dat ze de rest even vergeten.

Het Stadsarchief kan daar handig gebruik van maken. Dat is hen overigens niet helemaal aan te rekenen: de maker heeft ook een eigen verantwoordelijkheid. Op zich kun je het archief ook niet kwalijk nemen dat ze proberen om goedkoop aan materiaal te komen. Het Stadsarchief Rotterdam moet ook wel volgens Brouwer, omdat het een beperkt budget heeft dat vele malen kleiner is dan dat van Amsterdam. ‘Wat het Stadsarchief Amsterdam kan doen, kan in geen enkele andere gemeente,’ aldus Brouwer. Daarbij krijgt het stadsarchief altijd al gratis foto’s aangeboden.

Opdracht
Nu wil het archief dat op een structurele basis gebruiken. Het nadeel van de aangeboden foto’s is dat het vaak om de geijkte toeristische foto’s gaat en het archief wil meer documentaire fotografie. De deelnemende fotografen krijgen dan ook een opdracht en er worden afspraken gemaakt om te zorgen dat ze er niet tussentijds mee stoppen. De opdracht kan breed zijn. Het gaat niet alleen om het dagelijks leven zoals je eigenlijk verwacht. Ook historische gebeurtenissen, zoals een mogelijk bezoek van Obama naar Rotterdam, horen volgens Brouwer tot de mogelijkheden.

Over de kwaliteit van de foto’s maakt Brouwer zich geen zorgen. ‘Ik praat ook bewust over fotohobbyïsten en niet over amateurfotografen. Het gaat wel om fotografen die met goede en soms professionele apparatuur werken. In de stad zie je overal Canons en Nikons.’

Losjes
Dat is een wel simpele benadering, desalniettemin klopt het dat een aantal hobbyïsten net zo goed of zelfs beter fotograferen als een beroepsfotograaf. Dat betekent niet dat je dan losjes met de rechten om hoeft te gaan of de beroepsfotograaf moet passeren. Dat vindt ook Boering: ‘De overheid is met ons in overleg over de creatieve industrie en men heeft aangeven dat ook het zorgdragen voor goed opdrachtgeverschap belangrijk is. Brouwer moet zich maar eens goed achter de oren krabben en zich eens wat beter gaan verdiepen in de wereld die zich buiten zijn archief afspeelt. Dat hij voor amateurs en minderjarigen kiest geeft goed aan wat zijn ambitieniveau is voor de komende jaren.’

Dat het Stadsarchief zo goedkoop mogelijk aan beeld probeert te komen is niet het grootste bezwaar. Wel dat het archief zo argeloos met het auteursrecht omgaat en daar niets tegenover zet. Al geeft Brouwer aan het einde van het gesprek aan te kijken naar de rechten en heel misschien in plaats van het auteursrecht te eisen, alleen vrij gebruik te vragen. Meer dan de ‘eeuwige roem’ – een begrip dat volgens Brouwer door de afdeling communicatie alleen is gebruikt om de oproep meer wervend te maken – die beloofd wordt en niet meer dan een wassen neus is, zit er niet in. Tegelijk hebben de fotografen, en met name de beroepsfotografen, die meedoen boter op hun hoofd.

basdemeijer.nl
archief: http://basdemeijer.photoshelter.com/