The Shining, A Clockwork Orange, 2001: A space odyssey, Dr. Strangelove. Het is een kleine greep uit het oeuvre van filmmaker Stanley Kubrick (1928-1999). Ongetwijfeld zeggen een of meer titels u iets, en zo niet dan toch de iconische beelden die uit zijn films voortkwamen. EYE filmmuseum toont momenteel een groots opgezet overzicht van zijn werk inclusief een fototentoonstelling.
1200 m2 vulde het museum met schermen, rekwisieten, originele kostuums, documenten en fotografie. Het tentoonstellingsontwerp van Jeroen de Vries zorgt ervoor dat elke film een aparte afdeling heeft gekregen. De kakofonie van bewegend beeld en geluid wordt daarmee enigszins beperkt en de bezoeker wordt uitgenodigd van de ene naar de andere ‘wereld’ te struinen, steeds verder wegzakkend in de tot in detail uitgewerkte fictieve werelden. Kubricks films hebben een ongelofelijke aantrekkingskrant en zo kan het gebeuren dat je ruim twee uur later pas weer in het museumcafé staat dat opeens veel weg heeft van een filmdecor.
Kubricks films zitten barstensvol beelden waar de gemiddelde setfotograaf zijn vingers bij af zou likken. Dat is niet zo verwonderlijk, Kubrick was namelijk een perfectionist; alle details moesten kloppen. Bovendien had hij een grote kennis van cameravoering door zijn eerste beroep: dat van fotograaf. Op 12 april 1945 maakte hij een foto van een rouwende krantenverkoper. Amerika’s populaire president Roosevelt was zojuist overleden en Kubrick – die al enige tijd als amateurfotograaf voor de schoolkrant werkte – legde de algemene rouw vast in deze scene. Hij bood het beeld bij de redactie van het tijdschrift ‘Look’ aan en kreeg er het destijds ongeëvenaard hoge bedrag van $25 voor. Hij trad in dienst bij ‘Look’ en maakte tussen ’45 en ’51 enkele duizenden foto’s voor het blad.
Zijn onderwerpen waren zeer divers: kunstenaars, straatparades, een reportage over een jonge vrouwelijke redacteur bij een krant, geëmancipeerde studenten. Zijn fotografie is levendig, en hoewel hij geen Levinstein of Weegee was, doen zijn composities niet onder voor die van Robert Doisneau. Kubrick brengt met gevoel voor actualiteit en esthetiek de veranderende naoorlogse samenleving In beeld. Kubrick zegt zelf over deze periode dat hij niet alleen veel over fotografie leerde, maar dat het ook een spoedcursus was over hoe de wereld in elkaar zat.
In 1951 fotografeert hij een bokswedstrijd en daarmee vindt hij het onderwerp voor zijn eerste korte documentaire. Met het maken van ‘Day of the fight’ beëindigt hij zijn carrière als fotograaf, alhoewel hij in de eerste jaren nog wel zelf de filmcamera bedient. Veel van zijn films spelen in op een heersend sentiment of politiek verschijnsel, net als zijn fotojournalistiek werk dat deed. ‘Dr. Strangelove’, over de koude oorlog, is misschien het meest sprekende voorbeeld van die praktijk.
In de 48 jaar dat hij films heeft gemaakt gaf hij ons iconische beelden als het meisje met hartjesbril voor de poster van ‘Lolita’ (1962), Jack Nickolson als Johnny met zijn hoofd tussen de gordijnen en de tweeling in het blauw (geïnspireerd op de tweeling van Diane Arbus uit ‘67?) uit ‘The Shining’ (1980), de psychedelische interieurs en het ene opgemaakte oog van de hoofdpersoon in ‘A Clockwork Orange’ (1971). Stuk voor stuk gelauwerd en geciteerd door vele filmmakers na hem.
De film waarin medium, fotografisch beeld en onderwerp ultiem samenkomen is ‘Barry Lyndon’ uit 1975. De film (een jonge soldaat wint het hart van een jonge rijke weduwe en probeert hogerop te komen) speelt in 18e-Eeuwse aristocratische kringen en werd opgenomen in bestaande landhuizen. Kubrick wilde de lichtsituatie uit die tijd benaderen en gebruikte enkel kaarslicht. Om de scènes te kunnen filmen liet hij een extreem lichtgevoelige lens maken (gebaseerd op door Zeiss voor NASA ontwikkelde lenzen) die ook in de tentoonstelling te zien is. Het is exemplarisch voor het technisch vernuft dat voor elke film werd ingezet net zo lang en net zo duur tot het gewenste effect was bereikt.
Het fotografisch oeuvre maakt slechts een klein deel uit van de presentatie, maar ook de setfotografie is meer dan de moeite waard, en als dat u als fotografieliefhebber nog niet over de streep trekt zijn er altijd nog Kubricks films.
Naast de tentoonstelling is er ook een Engelstalige catalogus beschikbaar en Eye vertoont gedurende de periode het hele filmische oeuvre van Kubrick.
Stanley Kubrick: The Exhibition
21 juni t/m 9 september 2012
Eye, IJpromenade 1, Amsterdam
www.eyefilm.nl