Op 13 maart opende in het Amsterdamse fotomuseum Foam de tentoonstellingen STASI-Secret Rooms van Daniel & Geo Fuchs en The Ninth Floor van Jessica Dimmock.
Er is één en ander afgebroken en verbouwd in voormalig Oost-Duitsland, maar er is ook veel bewaard gebleven, soms in volledig originele staat. Een belangrijk overblijfsel uit de D.D.R. vormen enkele gebouwen en perfect geconserveerde interieurs van het ‘Ministerium für Staatssicherheit’, beter bekend als ‘Stasi’.
Deze organisatie, die de zuiverheid van het Marxistisch-Leninisme met Duitse grondigheid bewaakte, creeërde een sfeer van repressie die alomtegenwoordig was. De schattingen lopen uiteen, maar de historici gaan ervan uit dat het staatsveiligheidministerie 80 tot 90 duizend ambtenaren in dienst had. Zij werkten samen met 200 tot 300 duizend burgers die informatie over hun collega’s, vrienden en familieleden verstrekten: met een bevolking van zestien miljoen betekent dit ongeveer één ‘informant’ op elke vijfig burgers. Hiermee had de Deutsche Demokratische Republik het wijdstvertakte veiligheidsapparaat ter wereld.
Erich Milke, van 1957 tot 1989 hoofd van Stasi, had zich ten doel gesteld van elke burger een dossier op te bouwen. Bij ‘Die Wende’, het abrupte einde van het Oost-Europees communisme, beschikte zijn dienst over zes miljoen dossiers, vier miljoen over D.D.R.-burgers, twee miljoen over inwoners van de ‘Bundesrepublik’.
In 2004 fotografeerden Daniel en Geo Fuchs als ‘artist in residence’ in Berlijn en voormalig Oost-Duitsland. Zij maakten met een technische camera opnamen van de interieurs van de staatsveiligheidsdienst. Daniel (1966) en Geo (1969) Fuchs zijn een Duits kunstenaarsechtpaar, dat sinds vijftien grote fotografische projecten uitwerkt. Zij zijn ook verantwoordelijk voor het ‘artwork’ van de bekende Duitse rockband ‘Rammstein’.
In drie zalen van het Foam hangen grote, ingelijste afdrukken van de kantoren, archieven, gevangenissen, verhoorkamers, de woonvertrekken van Milke en de hier boven afgebeelde ‘fotostudio’. De afgewogen composities bieden alle gelegenheid rustig in de afgebeelde ruimten rond te kijken. De tamelijk spaarzaam ingerichte vertrekken hebben een soort ingehouden jaren zeventig-stijl.
De gevangenen zaten afzonderlijk opgesloten in perfect geluidsdichte cellen. Wanneer je de gedachten laat gaan over hetgeen zich daar heeft afgespeeld, alle uitwassen van de totale repressie in een dergelijke, tamelijk truttige omgeving, ontstaat een immens gevoel van benauwenis.
The Ninth Floor van Jessica Dimmock (V.S. 1978) is het verslag over een groep heroïneverslaafden in een groot appartement op de negende verdieping van een pand in Manhattan.
Bekende Amerikaanse fotografen als Eugene Smith, Larry Clark en Nan Goldin maakten al eerder beelden over het leven van junkies. Het werk van Dimmock lijkt nog een stap verder te gaan, mede omdat er sprake is van een belangrijk persoonlijk motief. Jessica Dimmock’s vader worstelde geruime tijd met zijn verslaving, een proces waarvan hij zijn dochter vanaf haar achtste jaar deelgenoot maakte.
Min of meer bij toeval stuitte Dimmock op een groep verslaafden die onderdak hadden gevonden bij de hierboven afgebeelde ‘Joe Smith’. Dimmond gebruikt een pseudoniem voor de oudere man die in de jaren zeventig en tachtig een geslaagde kunsthandelaar was. In 2001 pleegde zijn vriend zelfmoord door uit het raam te stappen. ‘Joe’ verhuurde een kamer aan een jonge junkie en vroeg dope, drank en sigaretten als betaling. Joey, de jonge verslaafde, begon vrienden mee te brengen en in korte tijd woonden zij het ooit luxueuze appartement uit. ‘Joe’ kwam in het ziekenhuis terecht, de huur werd niet meer betaald en uiteindelijk is de groep uit het pand verwijderd.
Jessica Dimmock heeft de bewoners bijna een jaar op The Ninth Floor gefotografeerd en ontmoette sommigen van hen erna op straat of in het ziekenhuis. Na drie jaar bundelde zij de beelden tot deze serie, die ook in boekvorm is uitgebracht. De foto’s uit The Ninth Floor zijn veel gepubliceerd. Inmiddels is de serie onderscheiden met belangrijke prijzen. Magnum kende Dimmock in 2006 de ‘Inge Morath Award’ toe, een prijs voor vrouwelijke documentaire fotografen onder de dertig. Daarnaast ontving zij de ‘Marty Forsher Fellowship for Humanistic Photography’ en de ‘F Award’, een internationale prijs voor maatschappelijk betrokken fotografie, toegekend door Fabrica, de ‘denktank’ van de Benetton Group en Forma, het Milanese centrum voor internationale fotografie.
Han Schoonhoven
Daniel & Geo Fuchs – STASI – Secret Rooms
tot en met 4 juni 2008
Jessica Dimmock- The Ninth Floor
tot en met 1 juni 2008
in Foam_Fotografiemuseum Amsterdam.
Keizersgracht 609 in Amsterdam
• Voor informatie over en beelden van Daniel & Geo Fuchs, zie: www.adngaleria.com
• Mediastorm toont een deel van ‘The Ninth Floor’ als diaserie met geluid op: http://mediastorm.org