#STEMFIE

Tijdens de verkiezingen voor het Europees Parlement in mei 2014 en de gemeenteraadsverkiezingen in maart 2014 stroomde het internet vol met zelfportret-foto’s van mensen in het stemhokje met een (ingevuld) stembiljet, de zogenaamde ‘stemfies’. In de aanloop naar de verkiezingen twitterde minister Plasterk: ‘Ik roep niet op om een #stemfie te maken, maar het mag wel’. De meningen waren verdeeld over de stemfies en deze uitspraak van de minister. De rechtbank in Den Haag deed er uiteindelijk zelfs uitspraak over: mag dat, een stemfie?

Nog niet eerder werd deze vraag in Nederland aan de rechter voorgelegd. De conclusie van de rechter was: ja, het mag.

De vraag gaat in de kern over het stemgeheim. Het stemgeheim is een grondrecht vastgelegd in de Nederlandse grondwet en internationale verdragen. De rechter overweegt: ‘Het belang van vrije verkiezingen, met een absoluut (dat wil zeggen in geen enkel opzicht beperkt) stemgeheim, is wezenlijk voor de effectuering van de democratische beginselen.’

De rechter benadrukt dat dit stemgeheim vooral bij de Staat hoog in het vaandel moet staan en dat stemfies daar afbreuk aan  zouden kunnen doen. ‘Het is mogelijk dat stemgerechtigde personen druk van derden ervaren, bijvoorbeeld in gezins-, werk- of religieus verband, om te laten zien hoe zij hebben gestemd, of beloond worden voor hun stemgedrag. Een stemfie kan het daarvoor nodige bewijs leveren. Daarnaast hebben eisers terecht gewezen op de mogelijkheid dat aan de hand van stemfies wordt nagegaan welke stem kiezers die zelf geen stemfie (openbaar) hebben gemaakt, hebben uitgebracht.’

Volgens de rechter wegen de eventuele voordelen van een stemfie – zoals de wervende kracht van foto’s van stemmende vrienden – niet op tegen de nadelen ervan. Toch oordeelt de rechter in deze baanbrekende zaak dat de stemfies niet kunnen worden verboden en de uitspraak van de minister niet ongeoorloofd is, omdat er in Nederland geen regels bestaan die een verbod op stemfies kunnen rechtvaardigen.

Niet alleen in Nederland, maar eveneens elders in Europa hield de stemfie zowel burgers als rechters bezig. In meerdere andere landen kwamen de rechters tot een ander oordeel.

In België heeft de rechter geoordeeld dat het maken van een stemfie verboden is. Als straf kan een boete tot € 3.000,– worden uitgedeeld. Toch organiseerde touroperator Neckermann bij onze zuiderburen een actie met de stemfie: iedere stemmer die in zwembroek of bikini een stem uitbracht en daarvan de foto plaatste als bewijs, maakte kans op een reis naar Turkije of Marokko. Vele kiezers riskeerden de boete en plaatsten zomerse stemfies op social media. Zijn de ‘verliezers’ van de actie niet alleen een mooie vakantie misgelopen maar lopen zij ook nog het risico op de bon geslingerd te worden?

In Engeland vreesde de rechter voor het stemgeheim en is de stemfie ook verboden. De straf voor het maken van een foto in het stemhokje is daar een boete van 5.000 pond of zelfs een celstraf van 6 maanden. Als waarschuwing werden er in de Engelse stemhokjes bordjes geplaatst met ‘geen fotografie’. Toch geven de Engelse toezichthouders aan dat deze thee in Engeland niet zo heet gedronken wordt. Medewerkers van stembureaus hadden de instructie om bij het vermoeden van een stemfie de persoon in kwestie te vragen de foto te verwijderen en zij hoefden niet meteen de politie te bellen.

Tenslotte in Finland sprak Arto Jääskeläinen, directeur Verkiezingen van het ministerie van Justitie, zich uit tegen de stemfie. In Finland zou het maken van de foto slechts zijn toegestaan wanneer de ambtenaar van het stembureau daarvoor toestemming heeft gegeven. Volgens de directeur zou die toestemming niet worden gegeven.

‘Onze’ stemfie-kwestie kreeg zelfs buiten Europa aandacht, waarbij het oordeel van de Nederlandse rechter als zeer liberaal wordt bestempeld. De Amerikaanse nieuwssite Quartz kopt: ‘The Dutch are perfecting the controversial art of the voting-boothselfie’. Volgens die website hebben ook landen als Zuid-Afrika, de Filipijnen en enkele Verenigde Staten zich tegen de stemfie uitgelaten.

In al dit rumoer rond de selfie is er echter geen aandacht voor de (auteurs)rechten op de stemfie. De uitspraak van de Nederlandse rechter is bovenal een politiek getinte uitspraak die zich toespitst op het stemgeheim, waarbij de bescherming van de foto’s (vrijwel) niet ter sprake komt. Ik vraag mij af hoe terecht dit is. Het is maar de vraag of andere websites en andere media de stemfies zonder toestemming van de maker van die stemfies mogen overnemen.

Uitspraak van de Rechtbank Den Haag

Over het oordeel in verschillende andere landen:

http://nieuws.vtm.be/binnenland/94155-bikini-stemfie-groot-succes

http://nos.nl/artikel/651159-boete-of-cel-voor-stemfie-in-gb.html

Bovenstaande column is deze keer niet van de hand van Joost Becker, maar van Esther Mommers, eveneens advocaat bij Dirkzwager te Arnhem