Het boek Nagele N.O.P. uit 1988 vroeg om een vervolg. Het modeldorp in de Noordoostpolder is in de afgelopen twintig jaar ingrijpend van karakter veranderd. Tijd voor een nieuwe publicatie van het duo Theo Baart en Cary Markerink: Nagele revisited.
‘God created the world and the Dutch created Holland’ heeft iemand eens over ons polderlandje gezegd. Deze uitspraak is van toepassing op Nagele, in driedubbele zin zelfs. Het dorp is gebouwd op de klei van de IJsselmeerbodem; de huizen en het stratenplan zijn als één gemeenschappelijk concept uitgevoerd en de bewoners werd pas na een strenge selectie een plaats in het modeldorp gegund.
In 1956 werd in Nagele het eerste huis opgeleverd. De woningen en het stratenplan waren hypermodern, getekend door de groep ‘de 8’, met architecten als Gerrit Rietveld, Aldo van Eyck en Mart Stam. De bestemming was overwegend agrarisch, er kwamen landarbeiders te wonen. Dus waren de oppervlakten van de panden bescheiden, maar de tuinen groot. De avant-gardistische huizen hadden en hebben nog steeds platte daken, echte bergruimte ontbreekt.
In 1986 begonnen Baart en Markerink aan de opdracht die resulteerde in Nagele N.O.P.. Er was toen al veel veranderd in het dorp. Boerenbedrijven waren al samengevoegd, bewoners hadden Nagele verlaten om elders een grotere woning te betrekken. De toegenomen mobiliteit van de bewoners dwong de meeste kleine zelfstandigen van Nagele hun heil elders te zoeken.
Tijdens de recente, hernieuwde kennismaking van de fotografen met het dorp bleken de leegstaande huizen weer bewoond. De ontwikkelingen in landbouw hadden zich voorgezet, het aantal boeren is drastisch verminderd, boerderijen kregen een andere bestemming. Nagele is een deel van de gewone wereld geworden, in die zin dat het nu ook ruimte biedt aan forensen en buitenlanders. Wat gebleven is, is de gemeenschapszin van de Nagelezen en het bloeiende verenigingsleven.
Voor Nagele revisited verzamelden Baart en Markerink beelden uit de foto-albums van de inwoners, van de pioniers uit de Tweede Wereldoorlog tot de schuurfeesten in de zestiger jaren. Daarna volgt een selectie uit hun eerste boek. Het derde en grootste hoofdstuk bestaat uit kleurenfoto’s die zij dit en vorig jaar maakten.
Het resultaat is een documentaire die een grote-stads-mens als ik aan het dromen krijgt over het leven in deze kleine vriendelijke gemeenschap. Het dorp is nog steeds uitzonderlijk (en wordt nog frequent bezocht door architectuurstudenten uit binnen- en buitenland). De ruimte! Die luchten boven de akkers! Al dat groen in het voorjaar! En nog een jachthaven ook!
Nagele revisited is een mijns inziens geslaagd boek over een weliswaar bijzonder doch zeer Nederlands plattelandsdorp. Daarom heb ik ook bezwaar tegen de titel die voor deze uitgave gekozen is. Die had volgens mij ook echt Hollands moeten zijn, bijvoorbeeld ‘Terug naar Nagele’, ‘Een dorp in de polder’ of ‘Nagele, bijvoorbeeld’.
Detail. Theo Baart en Cary Markerink hebben een boek gemaakt dat de moeite waard is. Een nieuwe titel in de canon van het Nederlandse fotoboek.
Han Schoonhoven
Nagele revisited. Een modernistisch dorp in de polder
Fotografie: Theo Baart en Cary Markerink
Tekst: Warna Oosterbaan
Paperback, 144 pagina’s, 24 bij 28 centimeter
Ongeveer 125 foto’s in zwart-wit en kleur
Vormgeving: CG Ontwerpers
Uitgever: NAi uitgevers
Prijs: 29,50 euro
• Tot en met 29 oktober is een selectie van de foto’s uit dit boek te zien in Museum Nagele
• Bekijk een aantal pagina’s uit het boek (en uit Nagele N.O.P. uit 1988) bij www.ideasonpaper.nl