Gatverjakkie, een oude viespeuk, je ziet het de vrouwen denken die Miroslav Tichý in de gaten hebben op het moment dat hij een foto van ze neemt. Ze kijken minachtend weg of kijken bestraffend in de lens. Maar de meeste vrouwen hebben niets door. Vanaf de jaren zestig tot de dag van vandaag heeft Tichý zonder onderbreking zijn obsessie gefotografeerd: vrouwen in Brno, zijn woonplaats. Ze zitten op bankjes, op het gras, op terrasjes ze, lopen over straat met of zonder boodschappentassen. Net op het moment dat ze een houding aannemen die iets verraadt over de welvingen onder hun kleren, drukt Miroslav op de knop.
Hij fotografeert ze stiekem van dichtbij maar dan vanaf de heup zonder door de zoeker te kijken. Of nog stiekemer van ver weg met zijn zelf gefabriceerde telelensen van WC-rollen en brillenglazen. Zijn foto’s zijn scheef en onscherp. Thuis zet hij met balpen de contouren aan die door zijn gebrekkige techniek niet goed uit de verf komen. Op de kartonnetjes waarop hij zijn foto’s plakt, tekent hij nog even door.
Deze foto is voor Tichý’s doen een perfecte opname, alles scherp, er hoeft niets te worden geretoucheerd. De camera had minder scheef gekund, vond Tichý achteraf. Hij heeft de foto iets rechter gezet, met als gevolg dat er rechts en beneden de randen van het negatief zichtbaar worden.
Twee meisjes die thuis bij het passen van hun rokjes meer durf hadden dan eenmaal buiten op straat. Tevergeefs proberen ze hun inschattingsfout te herstellen door de benen over elkaar te slaan en samen te knijpen. Hun armen moeten hun boezems buiten beeld houden. Zagen ze Tichý aankomen met zijn ranzige baard en al even ranzige camera? Het ding hangt van karton en cellotape aan elkaar. Lacht het rechter meisje schamper? Tichý, de eenzame voyeur van Brno, de risé der Moldavische vrouwen.
Altijd weer een verademing om foto’s te zien van iemand die niet probeert een markt te bedienen. Nooit de bedoeling gehad om een succesvol kunstenaar te worden, gewoon een leven lang achter zijn gekte aangelopen. Tichý fotografeert niet voor ons, wij mogen alleen maar meekijken.
‘Ik heb nooit iets anders gedaan dan de tijd voorbij laten gaan. Ik sla de wereld gade. Maar wat is de wereld?’
Nu hij 80 is, reizen zijn foto’s door heel Europa. Maar zelf blijft hij thuis, in Brno. Nooit verder geweest dan zijn voeten hem kunnen dragen.
Hans Aarsman
Miroslav Tichý, t/m 5 juni in De Hallen, Grote Markt 16, Haarlem