Uitvinder-fotograaf Sergej Prokudin-Gorskij ontwikkelde begin-twintigste eeuw een kleurenprocédé dat werkbaar bleek. Met hulp van de laatste tsaar kon hij door heel Rusland reizen om opnamen maken. Deze zomer zijn de beelden te zien in een Amsterdams museum. De foto’s zijn gebundeld in Prokudin-Gorskij, true colours.
De afgelopen jaren duikt steeds meer vroeg kleurenmateriaal op. In Nederland bracht men een boek uit met kleurenfoto’s uit de Tweede Wereldoorlog van Alphons Hustinx. Opeens blijken er veel kleurenfilms over die periode te bestaan, zowel de Duitsers als de Amerikanen filmden hun grote momenten. Het is nog wat onwennig: Hitler die in fullcolor met zijn herdershond speelt.
Toch is de kleurenfotografie al meer dan een eeuw oud. Het Leidse prentenkabinet bewaart een fraai meisjesportret uit het eerste decennium
van de vorige eeuw, zo fris en kleurrijk dat het lijkt of het eergisteren is gemaakt. Uitgeverij Basalt publiceerde in 1994 en 1998 twee reeksen prachtige autochromen van Leendert Blok uit de jaren twintig en dertig.
Vroege kleurenopnamen kostten veel tijd en geld. De Russische chemicus Sergej Prokudin-Gorskij (1863) ontdekte in 1905 een nieuwe samenstelling voor het lichtgevoelige zilverbromide, die goed bleek te werken voor alle delen van het kleurenspectrum en relatief snelle opnamen mogelijk maakte. Drie jaar later zocht hij contact met de schrijver Lev Tolstoj, een nationale held in Rusland, en portretteerde hem in kleur.
Deze foto baarde veel opzien en Prokudin-Gorskij mocht op audiëntie bij tsaar Nicolaas II. Hij stelde voor het Russische imperium in kleur vast te leggen. De tsaar ondersteunde dat plan van harte en voorzag hem van de benodigde financiën, apparatuur en een eigen treinwagon. Tot 1915 reisde hij het immense land af en fotografeerde talloze plekken en bevolkingsgroepen.
Samenstelster Barbera Brakel selecteerde in het Library of Congress, dat het Prokudin-Gorskij-archief van 2000 opnamen beheert, drie karakteristieke series: De Wolga, de Kaukasus en Centraal-Azië. Met behulp van digitale technieken zijn frisse afdrukken gemaakt. Het boek gaat achtereenvolgens in op de levensloop van de fotograaf, vroege kleurenprocédés en de uitvinding van Sergej Prokudin-Gorskij. Daarna volgt een inleiding over historische fotografie in de gebieden die Prokudin-Gorskij bezocht en de manier waarop hij er te werk ging.
Het in omvang alleszins bescheiden boekje is indrukwekkend door de mooi gepresenteerde en goed gedrukte foto’s, die je een ongekende wereld intrekken. De hier en daar onrustige typografie en de wat al te gedetailleerde historische feitjes neem je dan graag voor lief.
Prokudin-Gorskij, true colours – trichromatische fotografie
fotografie: Sergej Prokudin-Gorskij
concept en tekst: Barbera Brakel
gebonden, 22 bij 20 cm, 97 pagina’s, zo’n 50 foto’s in kleur
uitgeverij: d’jongeHond
prijs: 34,95 euro
Het boek verschijnt in twee edities: met een Nederlandse en Engelse tekst en met een Engelse en een Russische tekst
De tentoonstelling People of the Empire – Early Russian Colour Photographs is tot en met 1 september te zien in Museum Geelvinck aan de Keizersgracht 633 in Amsterdam