De voormalige Sovjetunie spreekt tot de verbeelding. Na de instorting van het Sovjet-imperium trok menig fotograaf in oostelijke richting om dit gebied vast te leggen. Dat resulteerde in andere foto’s dan de legendarische beelden die Henri-Cartier Bresson of William Klein vastlegden in de tijd dat de Sovjet-Unie nog leek te wedijveren met het Westen.
Na 1991 lag de focus echter op de ineenstorting van de socialistische heilstaten waarover de Poolse journalist Ryszard Kapu?ci?ski zo treffend berichtte in Imperium (1993). Niet voor niets verzorgde hij het voorwoord bij het geslaagde A hundred Summers, A hundred Winters (1994) van Bertien van Manen waarin, net als in Winterreise (2000) van Luc Delahaye, de nadruk ligt op zelfkant van een samenleving waaronder de fundamenten leken te zijn weggeslagen.
De val van het communisme in de Sovjet-Unie ligt inmiddels een kwart eeuw achter ons. Desondanks vormt dit gegeven nog steeds een belangrijke inspiratiebron voor een nieuwe generatie fotografen. De paradoxale samenleving die de voormalige Sovjetstaten kenmerkt, vormt daarin vaak het hoofdthema. Zo publiceerde Rob Hornstra 101 Billionaires (2008) dat een jaar later werd gevolgd door Red Journey (2009) van zijn Belgische generatiegenoot Nick Hannes (1974). Waar van Manen en Delahaye zich nog hoofdzakelijk bedienen van bestaand licht, daar gebruiken Hornstra en Hannes hun flitsers intensief, waardoor letterlijk een ander beeld wordt gecreëerd. Toch zijn er grote verschillen aan te merken tussen het werk van Hornstra en Hannes. Het belangrijkste verschil is dat, ondanks dat Hornstra zich zeker niet, zoals Delahaye, beperkt tot zwaarmoedige beelden, de foto’s van Hannes wel degelijk optimistischer van aard zijn.
Hannes reisde in 2007 en 2008 door de vijftien deelrepublieken die voorheen de USSR vormden. In de foto’s die hij hier maakte is de verhouding tussen het komische en treurige in balans. De tragikomische blik van Hannes werkt verhelderend waardoor de voormalige Sovjetstaten niet meer slechts ellende lijken te vertegenwoordigen. Of zoals Hannes het zelf beschrijft: ‘Want dat de Sovjetlanden grijs en grauw en kil zijn, is slechts een halve waarheid. De realiteit is kleurrijker, diverser, verrassender. Ook in Siberië schijnt de zon’. Die insteek is interessant, aangezien we ons moeten afvragen hoe lang het zal duren voordat ‘documentaire’ fotografen die in de voormalige Sovjet-Unie fotograferen op dezelfde wijze zullen worden bekritiseerd als hun collega’s die zowel nu als in het verleden werkten in ontwikkelingslanden, met name Afrika. Volgens Jelle Brandt Corstius, verantwoordelijk voor het voorwoord, vermijdt Hannes clichés tenzij deze kloppen.
De meest aangrijpende foto’s betreffen dan ook de gevolgen van de ramp in Tsjernobyl en vooral de schade die alcoholmisbruik met zich meebrengt. Aan deze clichés lijkt zelfs Hannes niet te ontkomen.
Red Journey biedt een blik op een turbulente samenleving, waarin de overgang van dictatuur naar democratie niet altijd even soepel verloopt.
Overduidelijk heeft de democratie haar vorm nog niet gevonden in nieuwe staten zoals het Rusland van Poetin of Turkmenistan van Turkmenbashi. Corruptie lijkt ertoe te leiden dat de verschillen tussen arm en rijk extreme vormen aannemen. Dat gegeven levert zowel opnames waarin het verval de boventoon voert, als minder ernstige portretten waar de kitsch vanaf druipt. Toch schuilt ook achter de soms komisch ogende foto’s vaak een mistroostige realiteit. Hannes toont de lezer een mix van megalomane standbeelden, verwaarloosde infrastructuur, de aantrekkingskracht van de Westerse cultuur en vergane glorie. Soms grillig, dan weer humoristisch verbeeld.
De hoop op betere tijden na het uiteenvallen van de Sovjet-Unie in 1991 lijkt door het merendeel van de bevolking te zijn verloren. Nick Hannes biedt een blik op het onzekere heden van de voormalige Sovjet-Unie dat wordt bepaald door nostalgie naar het verleden en hoop op een betere toekomst, een situatie die, als we Red Journey lezen, nog lang onveranderd zal blijven.
Red Journey
Foto’s Nick Hannes
Tekst: Jelle Brandt Corstius, Salvatore di Rosa en Nick Hannes
Hardcover
ISBN:
Formaat 23×29
Uitgever: Lannoo
Bestel bij bol.com:
Vanaf 12 februari toont de Lux Photo Gallery in Amsterdam een selectie uit Red Journey.