Het Joods Historisch Museum exposeert vanaf 18 maart tot en met 5 juni 2005 historische beelden van een groot fotograaf uit de Sovjet-Unie: de joodse Oekraïner Jevgeni Chaldej. De expositie bestaat uit een ruime selectie foto’s vanaf de Duitse inval in 1941 tot en met het Neurenbergse proces tegen de grootste oorlogsmisdadigers in 1946. In een documentaire uit 1997 kijkt Chaldej terug op leven en werk.
• Slideshow in Flash
Jevgeni Chaldej (1917-1997) werd een half jaar voor de Russische revolutie geboren in een industriestad in de Oekraïne. In de daaropvolgende burgeroorlog verliest hij zijn moeder en grootvader, die tijdens een pogrom worden vermoord. Zijn grootmoeder zorgt verder voor hem. Als
zestienjarige vindt hij werk bij een fotolaboratorium, een jaar later krijgt hij van zijn grootmoeder het geld om een FED, een Russische replica van de Leica, te kunnen kopen. Chaldej heeft aanleg en treedt twee jaar later, in 1936, als persfotograaf in dienst van TASS, het officiële sovjetpersbureau.
Duitsland valt op 22 juni 1941 de Sovjet-Unie binnen met drie miljoen soldaten en 3300 tanks. TASS stuurt Chaldej naar het front, hij zal de daaropvolgende vier jaar de verrichtingen van het Rode Leger tijdens de Grote Vaderlandse Oorlog fotograferen.
Chaldejs fotografeerde het internationaal bekendste symbool van het einde van de oorlog in Europa: het plaatsen van de rode vlag op het Rijksdaggebouw in Berlijn. Een ondernemende soldaat had dat op 1 mei al gepresteerd, maar daar was geen fotograaf bij, dus dat moest over. Chaldej liet vier rode tafelkleden aan elkaar naaien, vond een lange stok en op 2 mei 1945 beklommen drie soldaten het dak van de brandende Rijksdag. Deze gebeurtenis heeft Chaldej uit verschillende standpunten gefotografeerd. Chaldej vloog direct daarop terug naar Moskou en de foto’s werden bij TASS ontwikkeld. Eén van de soldaten op de foto droeg om beide polsen een horloge. Op dringend advies van zijn chef heeft Chaldej één van die horloges weggeretoucheerd.
Op 24 juni 1945 viert de Sovjet-Unie de overwinning met een grote parade op het Rode Plein in Moskou. Chaldej maakt foto’s van de nazi-standaarden die door Russische soldaten naar de muur van het Kremlin worden gesmeten. Zijn beeld van maarschalk Zjoekov op een wit paard wordt immens populair onder de Sovjet-bevolking.
Hij wordt nog drie keer als TASS-fotograaf naar Duitsland afgevaardigd: naar de conferenties in Berlijn en Potsdam en het proces in Neurenberg.
In Berlijn ontmoet hij een Amerikaanse-joodse collega: Robert Capa. Capa is verbaasd over Chaldejs dodelijk vermoeide Leica-cameraatje en geeft hem een gloednieuwe Speed Graphic cadeau, dè Amerikaanse perscamera van dat moment.
Geëmotioneerd portretteert hij tijdens de processen in Neurenberg kopstukken van het nazi-regiem, waaronder Göring, die hij als plaatsvervanger van Hitler zag. Chaldejs vader, zusters en halfzusters zijn in de oorlog door de nazi’s vermoord. Wanneer Göring weigert zich door Chaldej te laten fotograferen, pakt een Amerikaanse officier hem vast en draait hem richting de fotograaf.
Later krijgt Chaldej in eigen land met repressie tegen de Joden te maken. Ondanks de waardering voor zijn fotografie wordt hij in 1948 na een decreet van Stalin ontslagen bij TASS. In 1957, vier jaar na Stalins dood, volgt rehabilitatie en treedt hij in dienst van de communistische partijkrant Pravda. Een nieuwe golf van antisemitisme in 1972 leidt tot Chaldejs ontslag bij de partijkrant. Jaren leeft in anonimiteit. Door tentoonstellingen in 1980 en 1985 groeit in Rusland de waardering voor zijn werk. Tien jaar later exposeert hij in Europa en de Verenigde Staten en ziet men hem als één van de belangrijkste fotografen van de Tweede Wereldoorlog. Jevgeni Chaldej overlijdt in 1997 op tachtigjarige leeftijd in Moskou.
Jevgeni Chaldej, fotograaf van het Rode Leger 1941 – 1946
Vanaf 18 maart tot en met 5 juni in het Joods Historisch Museum
Nieuwe Amstelstraat 1 in Amsterdam
Han Schoonhoven
• Meer informatie bij het Joods Historisch Museum