Curator Trisha Ziff is erg blij met de Che-tentoonstelling in het Tropenmuseum in Amsterdam en dan vooral om de Nederlandse mentaliteit aangaande kunst, waarbij ze doelt op de liberale instelling. In Engeland in The Victoria and Albert Museum werd de expositie gecensureerd naar de mening van Ziff. ‘De nadruk moest komen te liggen op Che als modeverschijnsel, en het politieke aspect werd er subtiel uitgefilterd.’ In het Tropenmuseum zie je naast de vele foto’s en afbeeldingen dan ook uitspraken, zoals onderstaande van Jorge Castaneda, Mexicaanse schrijver en politicus: ‘Che bevindt zich precies waar hij thuishoort. Bij de culturele iconen, bij de symbolen van een maatschappelijke verandering die is doordrongen tot in de diepste vezels van de samenleving.’
Eind vorige week opende in het Tropenmuseum van het Koninklijk Instituut voor de Tropen de expositie Che! Een commerciële revolutie. De expositie laat het gebruik en misbruik zien van de mythische door Alberto Díaz Gutiérrez alias Korda (1928 – 2001) genomen foto van Ernesto ‘Che’ Guevara op 5 maart 1960. De foto is afgebeeld op sokken, horloges, bikini’s, sleutelhangers en door de jaren heen zullen miljoenen mensen een T-shirt hebben gehad met daarop de afbeelding van de, zoals wordt gezegd, meest gereproduceerde foto ooit.
De naam ‘Che’ is onlosmakelijk verbonden met deze foto, waarop Che zelfverzekerd en als een, als was hij zich van het moment bewust, onsterfelijke held voor zich uitkijkt. Zijn blik lijkt een horizon te verkennen, iets ongrijpbaars, een blik die doet denken aan strijd en aan idealen.
De tentoonstelling is samengesteld door curator Trisha Ziff, geboren in Londen maar tegenwoordig woonachtig in Mexico City. Twee jaar lang heeft ze gezocht naar alles waar deze foto maar voor is gebruikt. Ze heeft dagen rondgeneusd op Ebay, mocht gebruik maken van de nalatenschap van Korda, kreeg tot haar genoegen toegang tot de enorme collectie van David Kunzle en de website zonezero.com (een project van haar echtgenoot Pedro Meyer) heeft een oproep gedaan om foto’s en afbeeldingen in te sturen. Het resultaat is een van cultuur doordrongen wandeling door de geschiedenis na 1967, het jaar dat de grote guerillero werd vermoord in Bolivia.
De foto verscheen in 1961 in een Cubaanse krant, maar kreeg pas na Che’s dood wereldwijde bekendheid. Op de originele foto staat Che tussen een man en wat palmtakken. Korda, de persoonlijke fotograaf van Castro, besloot Che centraal te stellen door de man en de palmtakken te verwijderen. Door de jaren heen is de foto vaak zonder bron gebruikt. De linkse Italiaanse uitgever Giangiacomo Feltrinelli was een van de eersten die om de foto vroeg. Hij liet er posters van drukken, ook zonder erbij te vermelden wie de fotograaf was, en gaf de aanzet tot het cultiveren van het beeld.
De foto is verworden tot een commercieel product, is gebruikt om politieke ideologieën te benadrukken, om het geloof een hak te zetten, kunstenaars en muzikanten hebben zich door de foto laten inspireren. Maar de foto is net zo goed een beeld van verzet, een houvast voor de onderdrukker. Of zoals Ziff het treffend omschrijft, ‘het beeld is de stem van de minderheden, van de niet overheersende culturen’.
‘Ik heb niet het verhaal van Che en zijn ideeën verteld, maar echt hoe die ene foto door de geschiedenis heen in betekenis is veranderd’, zegt Ziff. Dat is ook precies wat de tentoonstelling laat zien, al kom je er niet onderuit dat je te maken hebt met een beeld dat lijkt te willen zeggen: sta op en vecht! Maar dan kijk je naar links en zie je een foto van een non die een Che T-shirt draagt, wat het mythische beeld weer in een grappig daglicht stelt.
Over het maken van de foto zei de fotograaf indertijd: ‘Ik weet het nog als de dag van gisteren: hoe ik hem zag door de zoeker met die uitdrukking op zijn gezicht. Ik schrok ervan (…) en het raakt me nog steeds.
De expositie duurt tot en met 6 mei 2007. Tevens een boek samengesteld en uitgebracht door Trisha Ziff, getiteld: Che Guevara: Revolutionary and Icon.
• Meer informatie: www.tropenmuseum.nl
• Vorig jaar in de Guardian over de ‘censuur’-affaire: Sorry Gerry. You’re just not the right sort for Che’s V&A party